سفری پاییزی به "قهی"و "قورتان" دو روستای شرق زاینده رود

قهی روستایی با برج و باروهای بلند
در سال833 هجری امیرزاده پیرمحمد نوه تیمور گورکانی از طرف کرمان تا نزدیک شهرستان اصفهان رفت و کسی به جنگ بیرون نیامد او نیز زیاده بر آن معترض نشد و به طرف روی دشت کشید جماعتی از جانقی چیان که به طرف کوهپایه ها رفته بودند ناگاه به قلعه قهیز رفتند اهل آن قلعه جرات کرده ایشان را تا دور برانند با وجودی که به غایت دیواری مختصر کهنه و بی خندق بود تسخیر آن میسر نشد و 2 یا 3 مسکین را به قتل داده بازگشت و از ورزنه به راه شور لکستان و آباده روی به دارالملک شیراز نهاد و چون به دارالملک شیراز رسید لشگر را منقرض کرد .
پیشینه این روستا پیش از اسلام می رسد گفته می شود که از میان دوازده مسجد این روستا مسجد جامع آن که قدمت زیادی دارد بر روی بازمانده های آتشکده عصر ساسانی بنا شده است نام قهی هما کهی است که جای پست معنا می دهد و در برابر کوهپایه که اکنون شهری به همین نام است قرار گرفته است . قهی هشتاد کیلومتر با مرکز استان فاصله دارد و بر مبنای سرشماری سال 1390 هشتصدو بیست و چهار نفر جمعیت دارد این روستا که در دهستان امامزاده عبدالعزیز از توابع بخش جلگه شهرستان اصفهان واقع شده شمال و شرقش به ترتیب به شهر های کوهپایه و هرند میرسد از جنوب به رودشت و دهستان شاه طور منتهی شده و شهر سگزی و مزرعه شور هم در غرب آن جای گرفته اند . شبکه راه های این روستا به هم پیوسته است و هر رشته را به یکی از محلات روستا ختم می شود مردم قهی به ویژه در بازه زمانی دوران صفویه تا قاجاریه به سبب شتر داری از وضع اقتصادی مطلوبی برخوردار بودند این مساله به ویژه در معماری عمومی روستا قابل مشاهده است خانه های معمولی روستا از یک بیرونی و اندرونی شکل یافته اند اما چیزی که سبب تفاوت این خانه ها با خانه های روستا های دیگر شده دیوار ها و سردرهای بلندی است که نشان از نیمه اشرافی بودن این خانه ها دارد البته در نمای بیرونیشان روزنه های مشبک مانندی از خشت یا آجر تعبیه شده است سردر خانه ها به شکل نیم گنبدی یا چند دهانه طاق نما جلوه بیشتری به ورودی خانه داده و آن را عریض تر و با شکوه تر کرده است منازل اربابی که از آن خوانین بودند شترخان هم داشتند تا شتر های کاروان هایشان را در آنجا اسکان دهند .
قورتان بازمانده دوران ساسانی
حالا نوبت آن است که به قورتان بروید
روستایی نهفته در دل کویر شرق اصفهان با قلعه ای پهناور پیشینه این روستا به دوران بهرام پنجم ساسانی یا همان بهرام گور معروف یعنی حدود 1600 سال پیش برمیگردد حتی نقل شده که او در پی شکار گور با اسبش به تالاب گاوخونی که این روستا در 35 کیلومتری آن قرار دارد رفته و در آن فرو رفته است البته برخی از سفال های به دست آمده از شرق روستا حکایت از دوران هخامنشیان دارد .
خانه ای برای کبوتران
یکی از دیگر دلایل شهرت قورتان کبوتر خانه آن است که در شمال غرب قلعه جا خشک کرده است نکته ای که در این تنها کبوترخانه دارای کبوتر در ایران خودنمایی کرده و آن را شاخص می گرداند نوع معماری آن است اگر در کبوتر خانه های دیگر نقاط ایران نمای بیرونی را صاف می ساختند تا فشار کمتری بر بنا وارد شود اما این یکی در نمای بیرونی خود دارای دوازده سیلو به طور هلالی است که هرکدام از آنها در حکم پایه ای برای این بنا محصوب می شوند .ارتفاع این سیلو ها به 15 متر رسیده و قطری حدود دوازده متر دارند ، ساخت درونی کبوتر خانه ها حفره گونه است دلیلش این بوده که کبوتران در آن ها به آسانی لانه کرده و در نهایت فضولات آنها به کار کشاورزی بیاید از دیگر بناهای رو به فراموشی قورتان که اکنون تنها بنای آن ها برجایمانده و بهتر است هر چه زودتر بازسازی شوند چهار آسیاب است اگرچه امروزی کسی از بازار و حمام قورتان سراغی نمیگیرد اما آب انبار روستا که در ضلع غربی ارگ و در نزدیکی زاینده رود قرار گرفته مورد مرمت واقع شده است .
چگونه برویم ؟
از پایتخت تا روستای قهی 538 کیلومتر راه در پیش دارید پس از اصفهان اگر در مسیر جاده اصفهان نایین پس از طی 75 کیلومتر به شهر کوهپایه می رسید و از آنجا هم تا این روستا 12 کیلومتر در راه خواهید بود البته می توانید از جاده زیبای فران و نهوج هم که وسط راه اردستان به نایین قرار دارد به کوهپایه میانبر بزنید در ضمن قطار تهران اصفهان هر شب حدود ساعت 22 حرکت می کند و حدود 6 به ایستگاه سیستان میرسد که پیش از اصفهان قرار دارد از آنجا تا کوهپایه نیم ساعت راه بیشتر نیست از این روستا تا قورتان نیز 30 کیلومتر راه در پیش است
کجا بمانیم ؟
شاید بهترین پیشنهاد اقامت در خانه سنتی بوتیمار باشد که احسان تاج زاده مدیریت آن را بر عهده دارد فقط حواستان باشد که پیش از سفر حتماً هماهنگ کنید .
چه بخوریم؟
از مشهور ترین غذا های محلی روستای قهی می توان به کله جوش ، آب گرم، کوکوی تره ، گوشت قلیه ، آبگوشت محلی لاخولی ، آبگوشتی که شب قبل درون تنور قرار داده شده و تا ظهر فردا با گرمای خاکستر پخته شده است و کفی شبیه خامه که از شیر تهیه شده و در مقایسه با خامه و سرشیر کم چرب تر است اشاره کرد .
چه سوغات بیاوریم ؟
مهم ترین صنایع دستی روستا قالی بافی و نخ ریسی برای تهیه پارچه های کرباسی به شمار می آید حلوا ، سوهان ، کلوچه محلی و نان تره هم از جمله خوراکی های محلی هستند .
سنت ها و آیین ها
راز خاک از جمله مراسم باشکوهی است که در این دو روستا در غروب روز تاسوعا برگزار می شود در این مراسم با شکوه حلقه های گردان چند صدنفری با اشعار کهن ولی بدون سینه زنی تشکیل می شوند حرکت دسته و نخل در دشت و بافت تاریخی روستا برپایی پوش بر روی تکیه بالا و تقسیم کارها بین خانواده ها از ویژگی های قابل توجه این مراسم است ناگفته نماند که شب 28 صفر جز پختن آش شب 48 ام چندین مراسم دیگر هم برگزار می شود .
قلعه – روستا
قورتان قلعه این بازمانده از دوران دیلمیان دارد که به احتمال زیاد کاربرد نظامی و مسکونی داشته است این قلعه چهار هکتاری به عنوان آخرین قعله روستای مسکونی ایران به حساب می آید . واقعیت این است که اگر به قلعه وارد شدید و تنها هفت خانوار را در آن مشاهده کردید تعجب نکنید آنها آخرین ساکنان قلعه قورتان هستند . قلعه در طول سده ها به دلیل فشار حکومت لزوم همبستگی مردم برای دفاع از خود در برابر اشرار و بیگانگان نبود مالکیت شخصی برای زمین ها و نبود توان مالی برای ساخت و ساز خانه در محدوده های خارج از ارگ میزبان مردم روستا بود با این حال پس از اصلاحات ارضی در رژیم طاغوت که جمعیت رو به فزونی گذاشت ساخت خانه های جدید در شمال و شمال شرقی قلعه آغاز شد و به مرور جمعیت روستا به خارج از ارگ رفتند تا جایی که امروزه همان خانه های با شکوه روزهای قدیم به انبار علوفه و طویله آنها تبدیل شده است .
اکنون سالم ترین بخش روستا شرق و شمال شرق آن است که در کنار جاده اصلی قرار دارد و در روزگار پر آبی می شد عبور آب زاینده رود را از کنار آن شاهد بود از دو دروازه ورودی قلعه هم اکنون تنها دروازه شمالی آن که هشتی بزرگی به قطر شش متر است باقی مانده و دروازه جنوبی را طغیان آب رودخانه به نابودی کشانده است قلعه قورتان چهارده برج اصلی داشت و کنگره هایشان دارای ارتفاعی عظیم بودند به نحوی که فاصله کنگره ها تا زمین چیزی حدود دوازده متر بود اینجا آسیابی هم داشته که آب آن از زاینده رود تامین می شد با همه اینها هنوز گچبری ها بخاری ها یا شومینه ها موزاییک های آجری کف اتاق ها و کنگره های لب بام برخی خانه ها سالم هستند اگر این دژ بازسازی شود مثل ارگ بم که پیش از زلزله شکوهی چشم نواز داشت می تواند جاذبه این منطقه را دوچندان کند با این حال اگر امروز هم به این منطقه بروید هنوز قلعه از عظمت گذشته خود را حفظ کرده و خود نمایی می کند .
گوردان
قورتان در اصل گوردان بوده است با توجه بر آن که دان پسوند مکان است در خصوص معنای این واژه دو نظر وجود دارد نخست آنکه محل زیست گورخر های فراوانی بوده که در گذشته در این منطقه به وفور یافت میشدند دیگر آنکه در گذشته هر منطقه ای که نامش با گور شروع میشد این معنا را به ذهن متبادر می ساخت که منطقه مسکور پست تر و پایین تر از نقاط اطراف خود بوده است واژه گوردان بعد ها پس از حمله اعراب به قورتان تبدیل شد هرچند با وجود قلعه ای با استحکامات نظامی در روستا به نظر می رسد که این نام برگرفته از واژه قور باشد که در ترکی سلاح معنا میدهد .