همه چیز در زمینه ی فرش های تابلویی

درزمینه ی فرش های تابلویی که بطور معمول بافته می شوند وهمچنین در زمینه ترمیم و مرمت فرش نیز اطلاعاتی بدست آمده که به شرح زیر است :
در رابطه با گره ها بطور کل دو نوع گره داریم:
1. گره های متقارن یا ترکی
2. گره های نا متقارن یا فارسی
از ترکیب این دو گره گره هایی بوجود می آید که در کارهای تابلویی برجسته و هنری مورد استفاده قرار می گیرد.
گره های هنری به دو شکل مورد استفاده قرار می گیرند:
1. برای بافته های گودبافی یا برجسته بافی
2. بصورت ساده برای بافتهای ریز.
گره های فارسی را با نام های دیگری مانند سنه نامتقارن هم می شناسند.گره فارسی بر روی سه نوع چله پایه گذاری می شود که بطور کل گردش خامه ها یا پشم در زیر و روی تار گره فارسی را بوجود می آورد که در روی یکی از گره ها که تار رو می باشد گردش کرده و از پشت تار زیر گره فارسی عبور می کند. انواع روش های چله کشی به صورت زیر می باشد:
1. چله های تخت با زاویه ی 25 درجه
2. چله های نیم لول با زاویه ی 45 درجه
3. چله های لول با زاویه ی 90 درجه
در گره فارسی از قلاب بافت استفاده نمی شود بلکه با استفاده از انگشتان دست زده می شود. گره فارسی به نسبت ترکی از پایداری کمتری برخوردار است و چله هم در گره فارسی شل تر از گره های ترکی است به همین دلیل چون چله شل تر است می توان با ناخن تارها را به سمت جلو کشیدولی در چله های ترکی این کار را نمی توان انجام دادو باید حتماً از قلاب بافت استفاده شود.
و اما در مورد گره های هنری که از تشکیل گره های متقارن و نامتقارن گره هایی بنام گره های هنری تشکیل شده است که مرحوم عرب زاده ازاین نوع گره ها استفاده کرد وآنها را بوجود آورد که ازاین نوع گره های هنری در تصویربافی و همچنین کارهای برجسته و هنری که قیچی کاری می شود بصورت برجسته یا کارهای بعدبافی از این نوع گره ها استفاده می شود که بترتیب از مجموع این گره ها و دیگر گره ها چندین گره می توان بوجود اورد که به پاره ای از آنها اشاره می شود:
1- گره تک تاری.
2- گره کمان شیب یا بی گره بافی که در نوع بافت بنام گره های تقلبی معرفی شده بودند ولی در کارهای هنری بعنوان گره هایی که در تصویربافی کاربرد دارد مورد استفاده قرار می گیرد.
3- گره آویز یا U شکل.
4- گره های اسپانیولی ( که این نوع گره ها در منطقه ای ازاسپانیا کاربرد دارد ).
5- گره قرضی
6- گره اسپرت یا دو رنگ که در آنها از چند نوع رنگ استفاده می شود.
7- گره خاص سنه که در منطقه ی سنندج مورد استفاده قرار می گیرد که از قدیم به این نام معروف بوده است.
8- گره عکس بافت ترکی که همان گره های متقارن هستند بصورت عکس بافت که بیشتر در بافت های برجسته ، گل برجسته و یا بافته های در ترمیم و مرمت بسیارزیاد مورد استفاده قرار می گیرد.
9- گره های مغلوب
10- گره های پل
11- گره های مضاعف
گره تک تاری ( گره پیچی ) :
این نوع گره بر روی تار رو یا زیر قرار می گیرد واین تار رو یا زیر بستگی به موقعیت نقشه یا محیط نقشه دارد که چه قسمتی مورد نیاز است این نوع گره پیچی یا تک تاری به این نحو است که یک تار را در بر می گیرد و خامه ی ما یا پشم ما از پشت آن عبور کرده از رو گردش کرده و مجدداً یک گردش با قلاب بافت از مابین این دو تار عبور می کند و به سمت پایین هدایت می شود یعنی درحقیقت خامه یا پشم یک گردش کامل به دور تارکرده ولی با قلاب بافت ازمیان دو تارعبور کرده و به پایین هدایت میشود که یک گره ای است که در نهایتا وقتی به پایین قرار می گیرد یک پیچ را ایجاد می کند.یعنی با قلاب بافت خامه را به سمت پایین هدایت می کنیم.
گره کمانشیب ( بی گره ) :
در مورد گره کمانشیب یا بی گره که همانطور که از اسم آن مشخص است فقط خامه از پشت تار رو و یا زیر عبور می کند ولی بیشتر در گره های کمانشیب یا بی گره فقط از پشت تار زیر خامه ی ما عبور می کند و به پایین هدایت می شود. این نوع گره فقط در قسمتهایی در نقشه کاربرد دارد که بصورت خطی یا موهای فرد مورد استفاده قرار می گیرد که مرزهایی را در خطوط مشخص می کند که نقاط خیلی ظریفی هستند که حجمی را در بر نمی گیرد مورد استفاده قرار می گیرد و بنام گره های کمانشیب یا بی گره معروف هستند. برای جفتی می توانیم جفت تارها را گرفته و فقط از پشت تارها عبور دهیم بستگی به محیط آن منطقه ی چهره دارد که دو تار را عبور بدهیم یا یک تار را عبور بدهیم و یا حتی چند تار بستگی دارد که این خطوط ما به چه شکلی حرکت کرده باشد که عمود بر کارباشد،افقی باشد و یا مورب باشد که این به ترتیب رجهای بافت ما باید ببنیم در محیط منطقه ی گره این کمانشیب های ما چند تار را در بر می گیرد.
گره آویز( داری شکل ):
در این نوع گره از یک تار استفاده می کنیم که فرقی نمی کند تار زیر باشد یا تار رو به این نحو که خامه را دولا نموده از پشت تار عبور می دهیم و بعد در ادامه قلاب را از توی داخل U شکل خامه عبور داده و سرهای نخ را گرفته و از توی قسمت U شکل به بیرون هدایت کرده که در نتیجه اینجا یک حرکت قلاب بوجود می آید که نتیجه می گیریم خامه ی ما بصورت U شکل عبور کرده و بعد سرهای خامه ی ما مجدداً گردش می کند و از توی تار واز داخل U شکل به سمت بیرون هدایت می شود و یک قلاب را بوجود می آورد همانند قلاب های زنجیربافی یا عایقی که در سر ریشه ها مورد استفاده قرار می گیرد.
گره اسپانیولی :
این نوع گره چون ساده و راحت است بیشتر بافندگان تبریزی و یا تصویر بافان این گره را خیلی مورد استفاده قرار می دهند. به این نحو که بر روی تار زیر و یا رو، بیشتر برای پوشش دادن تار رو که گردش می کند مورد استفاده ی بیشتری قرار می گیرد که فقط 5/1 دور تار یا خامه ی ما به دور چله ما گردش می کند در نتیجه به سمت پایین هدایت می شود پس اگرچله را در نظر بگیریم خامه ی ما 5/1 دور گردش کرده و به پایین هدایت می شود که در نتیجه یک سر ساق خامه ی بر روی گره قرار می گیرد و ساق دیگر آن زیر این گره بافت قرار می گیرد که دو ساق درمابین در بالا و پایین گره محسوب می شود که حالت برجسته هم دارد که در گره های کناره های گل های برجسته مورد استفاده قرار می گیرد و همچنین در تصویر بافی که بسیار برای تبریزی ها کاربرد دارد.
گره قرضی :
دو نوع گره قرضی وجود دارد یک نوع قرضی است که با یک ساق عبور می کند و نوع دیگر قرضی است که با دو ساق خامه عبور می کند. بستگی به محیط نقشه ی ما دارد که یک ساق خامه یا برای قسمت یک نقطه مورد استفاه قرار می گیرد و یا دو ساق خامه عبور کند که محیط را پر کند که به این ترتیب است که یکی از تارهای رو را گرفته خامه را از لای آن عبور می دهیم و از مابین تارهای زیر و رو همانند جایگاه القاج یا عبور کردن پود ضخیم دو تار را گرفته از مابین آنها عبور می دهیم و از نقطه ی مورد نظرمان که لازم داریم بیرون می آوریم که این نوع گره برای قسمتهایی کاربرد دارد که در آن موقعیت گره لازم ندارد ولی ما احتیاج به خامه داریم یعنی اینکه در آن محیط ما دو نوع رنگ یا نگاره ی رنگی داریم اما نگاره ی سومی ما حجمی را نمی خواهیم در بر بگیرد باید از این نوع گره قرضی استفاده شود که پایه ی آن از تار رو گرفته می شود و از مابین تارهای زیر و رو از جایگاه پود ضخیم عبور می کند و از منطقه ی مورد نیاز ما بیرون می آید. چرا از روی تار روی ما عبور می کند؟ چون اگر از پشت تار زیر آن را عبور بدهیم بعنوان یک گره از پشت محسوب می شود بنابراین برای اینکه از پشت کار استتار بشود از تار رو استفاده می کنیم که در مابین این خامه ها این قسمت گره مهار شود و دیده نشود.
دورنگ یا اسپرت:
در این گره نسبت به قدرت رنگمان یک رشته ی خامه را دو لا نموده یا اینکه یک تاب آنرا باز کرده با تاب نخ متضاد آن مورد استفاده قرار می دهیم که از دو رنگ مورد استفاده قرار می گیرد که یک رنگ به عنوان مثال رنگ مشکی و یک رنگ سفید مورد استفاده قرار می گیرد که در اینجا به شکل یا عبور دادن نخ و یا به شکل گردش یا ترکی مورد استفاده قرار می گیرد که دو نوع نخ مورد استفاده قرار می دهیم یا فارسی یا ترکی. حال نحوه ی قرار گرفتن خامه یا نگاره ی رنگی ما در اینجا بسیار مهم است که نحوه ی گره ی ما در اینجا اگر بعنوان یک گره محسوب شود این یک گره بافت است نگاره ی رنگی ما بصورت عرضی اگر حساب کنیم قسمت بالا سیاه و قسمت پایین سفید قرار داشته باشد در یک تصویر یک گره بافت ما نیمی از آن سیاه و نیم دیگر آن سفید که بر روی دو تار پایه گذاری شده باشد نحوه ی زدن آن بصورت گره اسپرت یا دورنگ است که دو نوع خامه یعنی خامه ی سیاه دربالا و خامه ی سفید در قسمت پایین باید قرار بگیرد و در کنارهم به شکل موازی سیاه و سفید و بعد گره انجام شود یعنی جایگاه های هر کدام از نگاره های رنگی باید بر روی خودشان باشد و تابش نداشته باشد که در زمان زدن گره هر کدام در جایگاه خودشان گردش کند که در یک نقطه قرار گیرد.
گره سنه:
بافت خاص گره سنه به این شکل است که ما نحوه ی بافت را باید دقت داشته باشیم که مخصوصاً در ترمیم و مرمت و روش بافت این گره به شکلی است که رفوگران باید از دقت کافی برخوردار باشند که نحوه ی بافت را نسبت با چله هایشان مطابقت بدهند به این شکل که نحوه ی بافت آن از کدام تارواز کدام قسمت شروع شده بعنوان مثال که تار اول و تار رو بعنوان یکی محسوب کردیم در اینجا یعنی یک جفت تار را بعنوان شماره ی یک، جفت دوم را بعنوان شماره ی دو و جفت سوم را به شماره ی سه در اینجا مشخص کرده ایم که در اینجا بصورت جفتی کار انجام می شود یعنی بعنوان مثال تار شماره ی یک و دو و سه، در اینجا گره بافت ما تار یک را گرفته یک جفت تار را گرفته و از پشت جفت تار دو و سه عبور کرده و به بیرون هدایت می شود که در اینجا در منطقه ی بعد که بافت ما ادامه پیدا می کند دوباره شماره ی دو و سه را که انجام دادیم و خامه به بیرون هدایت شده در اینجا شماره ی یک را با دو و سه گرفته اینجا شماره ی سه گردش داده با چهار و پنج گره می زنیم یعنی یک را با دو و سه، سه را با چهار و پنج گره می زنیم و در رج بعد یک و دو را با سه گره می زنیم و سه را با چهار و پنج گره می زنیم در اینجا نحوه ی قرار گرفتن گره های ما بصورت بلوکه ای انجام می شود که نحوه ای از گره است که بر روی همدیگر قرار می گیرد که این نوع گره چون با یکدیگر اتصال دارد در نوع بافت هم تاثیر دارد که ما در زمان مرمت هم باید به آن دقت کافی را داشته باشیم.
گره عکس بافت ترکی:
این نوع گره ها بیشتر در برجسته بافی مورد استفاده قرار می گیرد و همچنین در نوع بافته هایی که در ترمیم و مرمت ما قسمت خلاف بافت نشسته ایم و باید گره ی هم جهت بافت بزنیم که باید از گره عکس بافت استفاده کنیم که این نوع گره بافت کاربردش به این شکل است که ما بافته ها را زدیم شیب آنرا به سمت پایین زدیم ولی در نهایت کار خوابش آن به سمت بالا قرار می گیرد به این شکل که تار زیر یا رو فرقی نمی کند (چون گره ترکی است) اما خامه ی ما از پشت تار عبور می کند و بعد از زیر پرز خامه ی ما عبور می کند گره ی در حقیقت زیر پرزها قرار می گیرد و بعد تار بعدی را گرفته از پشت آن عبور کرده از بالای عبور خامه هر دو پرز بافت ما به سمت بیرون هدایت می شود که در اینجا گره بافت ما در زیر دو پرز یا دو ساق خامه قرار گرفته است و شیب بافت ما چون گره بافت ما در زیر است به پایین هیچگاه این گره نمی گذارد پرزهای ما به سمت پایین قرار بگیرد در نهایت پرزهای ما در اینجا بطرف بالا قرار می گیرد چون گره بافت ما مانع از خوابش به سمت پایین می شود پس پرز ما با یک دست کشیدن به بطرف بالا هدایت می شود.
گره مغلوب:
همانند گره قرضی است اما این نوع گره بعنوان مغلوب به این دلیل محسوب می شود که در قسمت بافت از یک نگاره ی رنگی استفاده می خواهیم کنیم که با رنگهای اطراف همان منطقه ی گره تضاد دارد چون این گره از همان منطقه بیرون می آید و نسبت نگاره ی رنگی نسبت به نواحی اطرافش خیلی از قدرت کمتری برخوردار است و نواحی اطراف بر آن گره یا رنگ غلبه می کنند بعنوان گره مغلوب شناخته شده است یعنی نسبت به نگاره های رنگی اطراف مغلوب شده است و بیشتر در نقاط خیلی ریز در یک محدوده ی خیلی بزرگ رنگی مورد استفاده قرار می گیرد بعنوان مثال بعنوان یک نقطه در یک محدوده ی رنگی محاسبه می شود بعنوان مثال در یک محدوده ی رنگی به یک نقطه نیاز داریم که این نگاره های اطراف در این نقطه رنگی غلبه کرده اند که این گره بعنوان گره مغلوب شده ی این نواحی محاسبه می شود و نحوه ی زدن این گره همانند گره قرضی است که یک خامه را از یک تار و از یک قسمت به یک نقطه ی دیگر که مورد نیاز است هدایت کرده که این ساق خامه ی ما بیشتر از الیاف خیلی ظریفی تشکیل شده است که قسمتی از تابش خامه را باز کرده و از یک نقطه به یک نقطه ی دیگر هدایت می کنیم و یا اینکه به صورت کمانشیب فقط از مابین تارها این خامه را عبور داده و مانند پود عمل کرده و فقط قسمتی از ساقه ی آنرا که خیلی نازک است از مابین تارها به بیرون هدایت می کنیم.

گره میانگیر (عرب زاده):
در دسته بندی از گره ها به این نوع گره اشاره نشد. این گره که مرحوم آقای عرب زاده از این نوع گره استفاده می کردند همان گره متقارن است اما زمانی که ما گردش خامه را پس از تار رو بر روی تار دوم انجام می دهیم قلاب بافت را از میان دو خامه عبور می دهیم و نحوه ی بافت این نوع گره متقارن با گره های متقارن دیگر در این است که ساق یکی از خامه های این نوع گره ما تمایل به بالا دارد یعنی این نوع گره متقارن ما یکی از ساق های آن به سمت پایین و شیب به یکی از اطراف است و یکی از ساق های آن به سمت بالا تمایل دارد و این نوع گره در گره های هنری مخصوصاً گره های بافت های برجسته خیلی کاربرد بسیار زیادی دارد که نحوه ی زدن آن هم همانند گره های ترکی متقارن است که تار رو یا زیر گرفته خامه را از پشت تار عبور داده در اینجا زمانی که ما می خواهیم قلاب بافت را از زیر خامه به تار دوم گرفته و بیرون بکشیم می آییم خامه را از مابین خامه ی زیری و خامه ی رویی عبور داده در اینجا و تار زیر یا رو را گرفته و ساق دوم را عبور می دهیم در اینجا یک پیچشی دارد که این پیچش که بر روی تار زیر و تار رو در ساق دوم قرار گرفته یک تمایلی دارد که در این نیمه ی دوم به سمت بالا است و نیمه ی اول ساق به سمت پایین که این پیچش یا گره متقارن برای گلهای برجسته کاربرد بسیار زیادی دارد.
گره پل:
این نوع گره که نوعی جفتی بافی است یک حرکت جهشی داریم که دو جفت تار را با همدیگر گره می زنیم و یک جفت تار وسط را از راه می اندازیم و گره های بعدی را استفاده می کنیم که برای منظره های درشت بافت خیلی مورد استفاده قرار می گیرد که خامه را از مابین تار زیر و رو یک جفت عبور می دهیم تار زیر و روی وسط را از رده خارج می کنیم و از یک جفت تار سوم یک گره ترکی زده می شود و به عبارتی یک پل مابین یک جفت تار یک، دو و سه در اینجا یک پل مابین دو از یک و سه ایجاد کرده ایم یک جفت گره ترکی که یک جفت تار دو را از رده خارج کرده است و بین یک و سه پلی شده است.
گره مضاعف:
به این نوع گره، گره پاپیونی یا گره بند کفشی معروف است این نوع گره در حقیقت یک جفت یا یک جفت ساق تار است که گردش کرده ولی در زمان زدن گره چهار ساق محسوب می شود و برای قسمت هایی که می خواهیم تراکم بافت ما بیشتر یا دوبل دیده شود مورد استفاده قرار می گیرد به این نحو که ما خامه را از پشت تار عبور میدهیم همانند گره ترکی و زمانی که از پشت تار زیر می خواهیم عبور دهیم قسمتی از تار رو را گرفته با قلاب بافت به بیرون هدایت می کنیم در حقیقت تمام ساقه ی خامه را عبور نداده ایم بلکه نیمی از ساقه خامه را عبور داده ایم در نتیجه ما اینجا دو ساق داریم و نیمی از این خامه است که به بیرون هدایت شده است که پس از قطع کردن با قیچی چهار ساق محسوب می شود در حقیقت یک گره بافت زده شده به اضافه ی اینکه با دو نخ خامه چهار ساق هم داریم یا بعنوان مثال یک جفت تار که هر خامه ی ما یک جفت تار را در بر دارد که دو ساق خامه محسوب می شود که در اینجا وقتی که یک گره بافت زده می شود چهار ساق پدیدار می شود برای تراکم بیشتر در آن محیط مورد استفاده قرار می گیرد.
گره دوبل:
این نوع گره در دسته بندی اشاره ای نشده است در این نوع گره همینطور که از اسم آن مشخص است از استفاده کردن دو برابر نخ در متریک های خود که از دو رشته ی ساق خامه ما در گره بافت استفاده می کنیم در اینجا از 4 ساق یا دو برابر متریک نخ ما مورد استفاده قرار می دهیم که در تراکم بافت و نقطه خیلی فرش را پرکار نشان می دهد و در قسمت هایی که می خواهیم غلبه کنیم بر نوع نحوه ی محیط کاربرد بیشتری دارد که این هم یا بصورت گره فارسی یا نامتقارن یا بصورت گره متقارن زده می شود حالا به هر نوعی که خواستیم اما چهار ساق یا دو رشته ی تاری مورد استفاده قرار می گیرد که بصورت تراکم زیاد محسوب می شود.
در رابطه با نوع قرار گرفتن گره های هنری بر روی تارها.اگر ما یک گره بافت را یک خانه ی بصورت مربع در نظر بگیریم که یک گره بافت یک مربع را تشکیل بدهد به چهار قسمت آن یک خانه را تقسیم می کنیم یا بر روی نقشه یک خانه ی کوچک که یک گره محسوب می شود به چهار قسمت تقسیم کنیم حال اگر نگاره های رنگی ما در این یک خانه گره یا یک گره بافت حرکت هایی که انجام شده است را اگر رسم کنیم گره ها را در هنری مشخص می کند و به عبارتی ما باید از یک ساقه خامه در یک قسمت مورد استفاده قرار دهیم یعنی یک متریک خامه ی ما بعنوان مثال متریک نمره ی 10 را که برای مثلاً پنج مورد استفاده قرار می گیرد را برای این گره استفاده کنیم این یک متریک نمره ی 10 یک گره بافت را تشکیل می دهد که یک مربع است حال که می خواهیم چهار نقطه برای آن تشکیل بدهیم باید متریک نمره ی 10 را به چهار قسمت تقسیم کنیم ( یعنی پشم را دو لا کرده و باز هرلا را به دو قسمت تقسیم میکنیم)، خود پشم مرینوس به چهار قسمت تقسیم شده است که ما هر الیاف را برای یک قسمت از این خانه ها مورد استفاده برای گره های هنری فرش قرار می دهیم که هر کدام از این الیاف نوعی از گره را برای ما در بافت مشخص می کند.