نکات کلیدی در بافت فرش

هنر فرش بافی و قالی بافی که از هنرهای شناخته شده و بومی ایرانی است دارای پشتوانه ای دوهزار ساله در ایران است که تجارب بی شماری را به همراه داشته که دانستن آنها باعث پیشرفت قابل توجهی در هنر بافت فرش خواهد بود.
گرچه یک بافت معیوب، ممکن است از جهات بسیار زیادی دارای مشکل باشد، اما چند نکته کلیدی وجود دارد که اگر توسط بافنده رعایت شوند، بافت فرش حداقل دارای کیفیت قابل قبول خواهد بود و اگر رعایت نشوند، ممکن است لطمات غیر قابل جبرانی به فرش وارد شود .
۱- اساس انجام یک بافت خوب
اول : دار قالی سالم و بدون عیب
دوم : انجام چله کشی صحیح و یکدست می باشد .
بنابراین ، چنانچه کیفیت موارد فوق، برای شما قابل قبول ( یا دلچسب ) نبود، تا زمان حل مشکل، بهیچ عنوان بافت را شروع نکنید .
برای بافندگان تازه کار و کم تجربه، چله کشی کاری سخت و دشوار است همچنین، با توجه به حساسیت فوق العاده چله کشی در حاصل کار، بهتر است کار چله کشی را به افراد خبره و با تجربه واگذار کنید .
۲- پود نازک
پس از انتخاب دار مناسب و انجام چله کشی صحیح، مهم ترین عامل موفقیت در انجام یک بافت خوب، این است که بافنده در کشیدن پود نازک، به اندازه کافی، مهارت داشته باشد. بنابراین لطفا تا قبل از حصول اطمینان، و تمرین کافی، در این مورد به هیچ وجه، بافت را شروع نکنید زیرا :
کیفیت بافت هر فرش بیشتر از هر چیز مربوط به کیفیت کشیدن پود نازک آن است .
۳- کنترل دقیق ارتفاع فرش
بطور مرتب ( معمولاً هر بیست رج یکبار ) ارتفاع بافت را متناسب با رجشمار محاسبه کرده کافی است ارتفاع فرش را برابر با آن بطور مرتب و از همان ابتدا تنظیم کنید و از مشکلات و عیوب زیادی که در اثر عدم کنترل ابعاد ممکن است بوجود آید جلوگیری نمائید .
با این حال توجه کنید که :
اگر بافت شما پایین زدگی داشت : ( اشکال کار شما یکی از موارد زیر است)
- دفه را بیش از حد و خیلی محکم می کوبید .
- چله ها را بیش از حد استاندارد ( بوسیله پیچهای سردار ) سفت کرده اید .
- تراکم چله ها، کم است ( چله ها بازتر از حد استاندارد کشیده شده است. عرض کارتان بیش از اندازه خواسته شده می باشد).
-پود کلفت وپود نازک را به صورت مرتب در هر رج ، استفاده نمی کنید .
اگر بافت شما بالا زدگی داشت : ( اشکال کار شما یکی از موارد زیر است )
- دفه را آرام و کمتر از حد استاندارد می کوبید .
- چله ها شل است ( می توانید بصورت یکنواخت ، آنرا از طریق پیچهای سردار سفت نمایید).
- تراکم چله ها زیاد است ( عرض کار کمتر از اندازه خواسته شده می باشد .)
- پود نازک را خیلی سفت و خشک می کشید .( در این صورت هر چقدر هم دفه بزنید رج بعدی پایین تر نخواهد رفت .)
و یک نکته خیلی مهم دیگر ، در ارتباط با << کنترل ابعاد و اندازه فرش >>
متاسفانه ، اکثر بافندگان عادت به اندازه گیری مرتب بافت ندارند و گاهی تا نیمه های فرش ، حتی یک بار هم ، آن را اندازه نمی گیرند و بالفرض ، اگر در وسط کار متوجه شوند که بافتشان ( مثلاً ) پنج سانت کوتاه شده است، سعی می کنند در نیمه دوم ، آن پنج سانت را هم جبران کنند. ( یعنی نیمه دوم را آنقدر بلند و با فاصله می بافند که پنج سانت هم بیشتر از اندازه استاندارد باشد !!) و اینجاست که اشتباهی بزرگتر از اشتباه اول را مرتکب می شوند !! چون در این صورت ، تمام فرش ( هم نیمه اول و هم نیمه دوم ) از نظر اندازه و ابعاد ، خراب شده است . بنابراین : اگر مقداری از فرش را ( بدون اندازه گیری دقیق و مرتب ) بافتید و بعداً متوجه شوید فرش بالا زدگی یا پایین زدگی دارد ، لطفاً باقیمانده فرش را مطابق اندازه های استاندارد جدول ببافید ! ( و به قسمتی که دچار مشکل شده است ، کاری نداشته باشید !!! )
همواره از گره های استاندارد با طول سه سانتیمتر (هر دو لای نخ با هم سه سانت !!) استفاده کنید چون در غیر این صورت با مشکل کسری نخ مواجه خواهید شد .
بسیاری از عیوب و مشکلات بوجود آمده در طول بافت ، بوسیله رفوگری و … قابل رفع هستند اما متأسفانه گاهی برای تامین نخ های کسری ( بخصوص اگر تعداد آنها زیاد باشد یا در قسمت های حساس نقشه باشند ) هیچ کاری نمی توان انجام داد ! !!
اکثر بافندگان وقتی با این پرسش مواجه می شوند که : << آیا طول گره هایتان بلند نیست ؟ >> فورا جواب می دهند که : خیر !! اتفاقاً خیلی هم کوتاه است ! اما اگر چند گره از روی بافت را با قلاب شکافته و با خط کش اندازه بگیرید می بینید که طول هر گره ۵/۳ یا ۴ سانتیمتر ( و بیشتر از مقدار نخ داده شده ) است … بنابراین تا قبل از اندازگیری دقیق در این مورد قضاوت نکنید !!
بعد از بافت هر رج باید گره ها را (بوسیله دو انگشت دست ) سر کشی نمائید . تا گره ها بصورت کاملاً صاف و کشیده در ساختمان فرش قرار بگیرند ،همچنین می توانید با استفاده از دفه، گره ها را شانه کنید شانه زدن بافت بوسیله دفه برای فرش هایی که بعداً برجسته کاری می شوند یک کار ضروری و لازم است .
۴- نا همواری و سر کجی امتداد رج ها
گاهی اتفاق می افتد که پس از بافت مقداری از فرش ، امتداد رج ها، به تدریج از حالت کاملاً صاف و افقی بودن خارج شده و ناهموار می شوند گاهی حتی بافت ، دچار سر کجی شدید می شود ( بطوریکه یک سمت بافت بالاتر و سمت دیگر پایین تر قرار می گیرد).
دلایل بوجود آمدن اشکال ( ناهمواری یا سر کجی )
این مشکل، دو دلیل عمده دارد که هر دو مربوط به انجام ناصحیح چله کشی است .
-یکنواخت نبودن کشش چله ها در عرض کار :
در قسمت هایی که چله ها سفت تر است ، رجها در اثر دفه زدن ، به سادگی پایین می روند ولی در قسمت هایی که چله ها شل است ، هر چقدر هم دفه بزنید رجها پایین نمی روند ، بنابراین در امتداد رج، پستی و بلندی ایجاد می شود .
-عدم تراکم یکنواخت تارهای چله در عرض کار :
در قسمت هایی که تعداد چله بیشتری ریخته شده، طبیعتاً ارتفاع فرش به دلیل فشردگی و تراکم بیشتر، بالا می زند و بالعکس.