کریسمس یا نوئل

اگرکمی دقت کرده باشید حدود 10 روزی است که در بسیاری از مراکز خرید، پشت ویترین مغازه‌ها،در بعضی از شیرینی‌فروشی‌ها و ورودی برخی‌ از پاساژها، کاج‌های تزیین شده‌ در ابعاد و شکل‌های مختلف جا خوش کرده‌اند. حضور این کاج‌های آذین‌بندی شده و تغییر دکوراسیون ویترین بعضی از مغازه‌ها دلیلی ندارد جز اینکه شهر خود را برای تولد حضرت مسیح(ع)؛ یکی از پیامبران آسمانی و شروع سال نو میلادی مهیا کرده است. ما هم این اتفاق‌های خوب را به هموطنان مسیحی‌مان تبریک گفته و سالی پر از شادی برای‌شان آرزو داریم. به این بهانه در یکی از خیابان‌های شهر یعنی خیابان میرزای شیرازی قدم زده‌ایم.این خیابان به دلیل داشتن شیرینی‌فروشی‌ها و مغازه‌های زیبایش که به طور خاص برای کریسمس زیباتر هم می‌شوند، از قدیم معروف بوده و پیش از اینکه قدم به این خیابان بگذاریم،ابتدا با چند مفهوم و همچنین برخی از آداب و رسوم این روز آشنا شویم.
تولد پیامبر الهی
کریسمس یا نوئل جشنی است که مسیحیان جهان برای گرامی‌داشت تولد حضرت عیسی مسیح(ع)؛ یکی از پیامبران اولوالعزم برگزار می‌کنند. کریسمس، جشن مذهبی است که مسیحیان سراسر جهان در یک فاصله زمانی یعنی از 25دسامبر تا ششم ژانویه برگزار می‌کنند. بعضی از پیروان دین مسیح، این آیین را در شامگاه روز 25 دسامبر مصادف با چهارم دی ماه برگزار می‌کنند، اما اغلب آنها شامگاه 24 دسامبر مصادف با سوم دی یعنی شب چهارم دی تولد مسیح را گرامی‌ می‌دارند.در این میان اما ارامنه سنت منحصر به فردی داشته و میلاد مسیح و غسل تعمید او را به طور همزمان پنجم ژانویه مصادف با روز 15دی جشن می‌گیرند. بنابراین قاعدتا می‌توان در روز چهارم دی، کریسمس را به مسیحیان تبریک گفت، اما اگر می‌خواهید این روز را به ارامنه تبریک بگویید، تا 16 دی صبر کنید. کلمه « کریسمس» از سال 1050میلادی وارد زبان انگلیسی شد. این کلمه به معنی « جشن مسیح» است. در قرن‌سیزدهم میلادی این واژه مخفف شده و به صورت « Xmas» استفاده شد. در هر یک از کشورهای اروپایی، کریسمس اسم و معنای خاص خود را دارد. در جشن‌های میلاد مسیح( ع)، چند نماد به صورت شاخص وجود دارد که وجود هرکدام از آنها فلسفه خاصی دارد.در زیر به برخی از این نمادها می‌پردازیم.
بابای مهربان

درست مثل عمو نوروز که بچه‌ها منتظر هدیه‌هایش هستند، پاپانوئل هم پیرمرد مهربانی است که با هدیه‌هایش کودکان را شاد می‌کند. این پیرمرد چاق، ریش سفید با لباس سراپا قرمزش اسم‌های دیگری هم دارد. به او « سانتا کلاز» و « سنت نیکولا» نیز می‌گویند. به نظرتان پشت این چهره جالب و خاص چه رازی نهفته است؟
در روزگاران گذشته، یکی از اسقف‌های منطقه آسیای صغیر یا ترکیه کنونی ، به رفتار مهربانش با کودکان معروف شد. او را به نام « سنت نیکولاس» یا نیکولاس مقدس می‌شناختند. در نقاشی‌های دوره رنسانس، او را به شکل مردی قد بلند با چهره‌ای نجیب و جدی می‌بینیم. هر چند اکنون پاپا نوئل شباهتی به آن مرد ندارد اما با کمی تغییر چهره به نماد مهر و شادی کودکان تبدیل شده که در شب سال‌ نو برای آنها هدیه می‌آورد. در افسانه‌ها آمده که این بابای مهربان درست سر ساعت 12 شب، همزمان با تحویل سال نوی میلادی، با کیسه‌ای پر از هدیه به منزل همه کودکان سر زده و با گذاشتن هدیه در اتاق آنها، کودکان را شاد می‌کند.
کاج؛ نماد آزادگی
کاج ، صنوبر یا درخت نراد،نماد شاخص عید کریسمس است، اما از درخت سرو برای تزیین استفاده می‌شود. نکته جالب این که در فرهنگ قدیم ایران، سرو، نماد آزادگی و جاودانگی بوده و هنوز هم در بسیاری از شهرهای ایران، این درخت جایگاه ویژه‌ای دارد. در بسیاری از سرودهای ملی – مذهبی نیز از واژه سرو به‌عنوان نماد آزادگی و جاودانگی استفاده می‌کنند. درخت کاج، صنوبر یا سرو را در ابتدا با خرما، سیب و آجیل تزیین می‌کردند. دلیل استفاده از خرما در تزیین کاج نیز ریشه مذهبی دارد. به این دلیل که به امر پروردگار، میوه خرما برای سیر کردن «مریم مقدس» در بیابان برای او مهیا شد. از قرن هجدهم میلادی برای تزیین این درخت از شمع استفاده شد و پس از اختراع برق، ریسه‌های رنگی جایگزین شمع شدند. در حال حاضر از آب‌نبات عصایی، روبان رنگی، گوی‌های رنگی در اندازه‌ها و رنگ‌های مختلف و بسته‌های مکعبی ریز که نماد جعبه هدیه را دارد، برای تزیین کاج کریسمس استفاده می‌کنند. یکی دیگر از شاخص‌ترین تزیین‌های این درخت، فرشته بزرگی است که بالای کاج نصب می‌کنند. این فرشته، نماد « فرشته میزبان» یا « فرشته بیت‌ا‌للحم» است. عیسی مسیح(ع) در شهر بیت‌اللحم به دنیا آمده و این فرشته مژده دهنده تولد اوست.
شکرگزاری جمعی
همان‌طور که اشاره شد؛ کریسمس جشنی است که به مناسبت تولد حضرت مسیح(ع) برگزار می‌شود. بنابراین درشب کریسمس، مسیحیان به کلیسا رفته، دعا خوانده و مراسم آیینی‌شان را به جا می‌آورند و در خانه نیز درخت کاج را تزیین می‌کنند. در کشورهای اروپایی، دسته‌های سرودی در سطح شهر حرکت کرده و سرودهایی با مضمون شکرگزاری مذهبی به صورت جمعی می‌خوانند. در شب کریسمس، بیشتر مراسم برگزار می‌شود.
کریسمس همراه با سال نو
سال نو میلادی، چند روز پس از تولد حضرت مسیح(ع)؛ یعنی روز اول ژانویه مصادف با یازدهم دی ماه برگزار می‌شود. باهمزمان شدن این دو رسم ،بازار هدیه گرفتن و هدیه دادن هم داغ می‌شود. از آغاز قرن شانزدهم میلادی، اروپاییان تصمیم گرفتند تا به طور رسمی، نخستین روز ماه ژانویه را به عنوان روز نخست سال معرفی کنند.
جوراب معروف بزرگ

احتمالا کارتون « سرود کریسمس» را که نام شخصیت اصلی آن « اسکروچ» است، به یاد می‌آورید. آنچه در این کارتون بیش از هر چیز جلب نظر می‌کرد، لنگه جوراب‌هایی بود که همه بچه‌ها به جایی از اتاق‌شان آویزان کرده‌ بودند. می‌دانید حکایت این لنگه جوراب چیست؟
داخل این جوراب‌ها سیب یا پرتقال یا شیرینی گذاشته می‌شد. این جوراب‌ها مثل حالا، جوراب‌های تزیینی نبودند و همان جوراب‌های مورد استفاده خود بچه‌ها بود. بچه‌ها در رویای‌شان منتظر بودند تا پاپانوئل این جوراب‌ها را با یکی از خوراکی‌هایی که به آنها اشاره شد، پر کند. اکنون این جوراب‌ها به‌عنوان نمادی برای فراموش نکردن هدیه کودکان، باقی مانده و همه بچه‌ها در انتظار پرشدن یک لنگه جوراب‌شان با هدیه کوچکی هستند. بعضی‌ها معتقدند که آویختن جوراب، نوعی درخواست غیرکلامی کودکان برای توجه به آنهاست.به روایتی دیگر تا سال 1950 میلادی به ویژه در کشوری مانند انگلیس، جشن تولد حضرت مسیح( ع)، ویژه طبقه متمول بوده است. در همان زمان، کودکان طبقه فرودست با آویختن جوراب‌های خود به پشت در منازل یا پنجره اتاق، منتظر بودند تا پاپانوئل آنها را نیز شاد کرده و خوراکی یا هدیه‌ای در آن قرار دهد. به هر حال جوراب، نماد کودکان و حضور آنها در مراسم تولد مسیح( ع) است.
بنت قنسول، گل عید

گل سفره هفت سین ، سنبل ، لاله و چند شاخه شب بو است. انگار اگر این گل‌ها نباشند، عید را باور نمی‌کنیم. روی میز یا کنار کاج کریسمس هم یک گل معروف می‌نشیند که این گل؛ « بنت قنسول» یا «گل کریسمس» نام دارد. این گل سه رنگ قرمز، سفید، شیری و صورتی دارد که رنگ قرمز آن بیش از بقیه معروف بوده و طرفدار دارد. اگر به خوبی از این گیاه مراقبت کنید به درختچه‌ای به ارتفاع یک متر و گسترش 45 تا 50 سانتی‌متر هم می‌رسد. برگ‌های آن بیضی‌شکل با لبه دال‌بر و به رنگ سبز روشن و گل‌های آن به رنگ‌هایی که اشاره شد، روی برگ‌ها گسترده می‌شوند. بنت قنسول در پاییز گل کرده و تا پایان فصل زمستان گل می‌دهد. این گیاه به نور متوسط تا زیاد و گرمای معمولی نیاز دارد.
گفت و گو با شاکه آقا‌مال؛ مدرس و خواننده اپرا درباره آداب و رسوم هم‌وطنان مسیحی ما در کریسمس
با روزه و تبرک، جشن می‌گیریم
هم‌وطنان ارمنی ما، کریسمس را در تاریخ پانزدهم دی ماه، مصادف با پنج ژانویه جشن می‌گیرند. آنها برای این مراسم آداب و رسوم خاصی دارند که اصلی‌ترین آن متبرک کردن جسم و روان و متبرک کردن خانه است. برای آن که با آداب خاص آنها آشنا شویم با خانم «‌شاکه آقامال» مدرس و یکی از خواننده‌های کلاسیک اپرای کشورمان که درحال حاضر نیز با گروه کر تالار وحدت همکاری دارد، صحبت کرده‌ایم. او درباره آداب و رسوم ارامنه در شب کریسمس و بعد از آن توضیح می‌دهد.
نان مقدس
ارامنه یک روز قبل از آنکه کلیسا رفته و میلاد مسیح(ع) را جشن بگیرند، روزه می‎گیرند. شب پانزدهم دی‌ماه یا همان پنجم ژانویه کلسیا رفته و با خوردن نان مقدس، افطار می‌کنند. این نان که از آرد گندم و آب توسط کمک کشیش یا خود کشیش در کلیسا تهیه می‌شود، متبرک است. همه افراد حاضر در کلیسا پس از مراسم دعا، در مقابل محراب، نان مقدس را از دست کشیش دریافت می‌کنند. سپس به خانه بازگشته و همراه با بزرگ فامیل و پس از خواندن دعای روزانه، نان را می‌خورند. به این ترتیب افطار کرده و میلاد مسیح (ع) را جشن می‌گیرند.
رسم تبرک آب
یک روز بعد از کریسمس یعنی در تاریخ ششم ژانویه یا شانزدهم دی ماه که امسال روز سه‌شنبه است، ارامنه مجددا به کلسیا می‌روند. در این روز، صلیب را با آداب خاصی از آب درمی‌آورند. پسر نابالغ یا تازه بالغ، صلیب را از آب در آورده و بعد از آن آبی که صلیب داخل آن بوده و با روغن مقدسی که از هفت گیاه تهیه و متبرک شده، بین مردم حاضر در کلسیا توزیع می‌شود. مردم به پسری که صلیب را از آب درآورده تبریک می‌گویند. به این روز و این مراسم، رسم «مقدس شدن آب» می‌گویند. پس از این مراسم، نوبت دیدار با بزرگ‌ترهای فامیل است.
دید و بازدید
رسم هدیه دادن و دید و بازدید با شروع سال نومیلادی آغاز نمی‌شود بلکه پس از کریسمس و بازدید از بزرگان فامیل به ‌تدریج افراد به خانه‌های هم رفته و ضمن دید و بازدید اگر هدیه‌ای هم تهیه کرده باشند، آن را به یکدیگر هدیه می‌دهند. بزرگ‌ترهای فامیل به ‌ویژه والدین در اولویت بازدید پس از مراسم کریسمس قرار دارند.
نماد زندگی
غذای ویژه شب کریسمس در شهرهای مختلف متفاوت است، اما از معروف‌ترین آنها می‌توان به کوکو سبزی، ماهی دودی و سبزی‌پلو اشاره کرد. سبزی و ماهی نماد زندگی و برنج نشانه برکت است. در بعضی شهرها نیز خورشت شیرین تهیه شده از آلو، قیسی و کشمش می‌خورند.
شیرینی سنتی هم داریم
درحال حاضر شیرینی‌های عروسکی که هرکدام به شکل نمادی از کریسمس تهیه شده‌اند، در شیرینی‌ فروشی‌ها در دسترس است،اما « نازک» و « گاتا» دو شیرینی سنتی این مراسم هستند. این شیرینی‌ها پیش از این توسط مادر یا مادربزرگ خانواده در خانه تهیه می‌شد. اکنون اغلب این شیرینی‌ها را به صورت حاضری از شیرینی‌فروشی می‌خرند.
خانه را متبرک می‌کنیم
همان‌طور که در شب کریسمس و بعد از آن، ارامنه جسم و روح‌شان را متبرک می‌کنند، از فردای روز پنجم ژانویه به‌تدریج به مدت 10 روز، کشیش هر محله به منازل آمده و به ترتیب خانه‌ها را نیز متبرک می‌کند. در این مراسم تبرک، هر کشیش حدود پنج تا 10دقیقه در منزل حضور داشته و با خواندن دعا، اهل منزل و خانه را تبرک می‌کند.

همراه با هم‌وطنان مسیحی در شهر

هم‌وطنان مسیحی ما نیز برای این مراسم آیینی، از مدتی قبل خودشان را آماده کرده‌اند و همین امشب قرار است به استقبال سال نو میلادی بروند. بیایید ما هم با آنها همراه شویم و در خیابان میرزای شیرازی قدم بزنیم و ببینیم آنها برای این مراسم آیینی چه چیزهایی خریده و چقدر هزینه می‌کنند تا بتوانند به خوبی به استقبال تولد یکی از پیامبران الهی بروند. آشنایی با این آداب کمک می‌کند تا بتوانیم عید مذهبی آنها را به درستی بشناسیم.
کاج‌ها خوشامد می‌گویند
پا به این خیابان که بگذارید، کاج‌هایی که بیرون و پشت ویترین مغازه‌ها چیده شده‌اند، نظرتان را جلب می‌کند. تا چند سال قبل، کاج طبیعی برای تزیین استفاده می‌شد، اما حالا با جایگزین شدن کاج‌های مصنوعی، بدون دغدغه آسیب به طبیعت می‌توان این مراسم آیینی را بجا آورد.کاج‌ها اندازه‌ها، طرح‌ها و البته قیمت‌های مختلفی دارند. برای اینکه کاج به قول معروف به چشم بیاید، بهتر است از اندازه 4فوتی یا122سانتی‌متری شروع کنید.
طعم شیرینی، عطر قهوه
از مغازه‌های اسباب‌بازی فروشی که بگذریم آنچه بیش از همه جلب‌نظر می‌کند، شیرینی‌فروشی‌های اصیل و قدیمی این خیابان است. دو شیرینی‌فروشی قدیمی و معروف در این خیابان هست که یکی از این شیرینی‌فروشی‌ها، قهوه فروشی معروفی هم دارد که اگر از کنارش بگذرید، محال است هوس خوردن یک فنجان قهوه نکنید.
شیرینی ویژه عید کریسمس، دو نوع شیرینی شامل «شیرینی تزیینی» و «شیرینی عروسکی» و «نازک » و « گاتا» است. شیرینی عروسکی در جعبه‌های یک کیلویی بسته‌بندی می‌شود. شیرینی‌هایی به شکل کاج و آدم برفی که روی آنها تزیین شده. تزیینات روی این شیرینی‌ها با خامه‌ای خاص و رنگی انجام می‌شود که پس از افزودن روی شیرینی، سریعا سفت شده و شکل شیرینی مورد نظر با این طراحی کامل می‌شود. رنگ این شیرینی‌ها هم قهوه‌ای روشن بوده و طعم اغلب آنها زنجبیلی و قیمت هر کیلو از این شیرینی‌ 35هزار تومان است.
غذاها هم خاص است
شام شب سال نو برخلاف تصور بوقلمون نیست! اما می‌تواند یکی از گزینه‌ها برای تهیه غذاهای مختلف باشد. مرغ یکی دیگر از انتخاب‌هاست که اغلب آن را به صورت شکم پر، خوراک و... درست می‌کنند. آنچه بیشتر در غذاهای شب سال نو دیده می‌شود، تنوع طراحی آنهاست. اغلب غذاها و میوه‌ها به شکلی تزیین می‌شوند که یادآور نمادهای سال نو و عید کریسمس باشند. برای مثال، میوه‌هایی مانند موز، زیتون، توت‌فرنگی گلخانه‌ای و... را به شکلی تزیین می‌کنند که شبیه کاج کریسمس با کلاه پاپانوئل باشند. نمادهای مذهبی عید کریسمس در غذاها و تزیین‌های آنها نمود بارز دارد.
هدیه‌های کوچک، شادی‌آور است
بخشی از لذت جشن و شادی، چه در اعیاد مذهبی و چه در روز سال نو، هدیه دادن و هدیه گرفتن است و بچه‌ها بیش از همه از گرفتن هدیه شاد می‌شوند. برای اینکه بتوانید یادگاری خوبی به آنها بدهید، نیاز به صرف هزینه زیادی نیست. کافی است به این چند پیشنهاد ساده که هرکدام نمادی از این عید مذهبی را به همراه دارد، فکر کنید.یکی از این هدیه‌ها جاسوییچی و آویز فرشته یا پاپانوئل است. قیمت هر عدد از آنها 5 هزار تومان و گزینه بعدی، ماگ‌ها و سوپخوری‌هایی است که بچه‌ها می‌توانند از آنها به عنوان وسایل دکوری استفاده کنند. قیمت آنها از 15تا30 هزار تومان تغییر می‌کند. ساعت‌هایی که در دل گوزن یا آدم‌برفی جا خوش کرده‌اند، انتخاب‌های خوب بعدی هستند. قیمت آنها نیز از 50 تا 60 هزار تومان است. قیمت جعبه‌های وسایل خرده‌ریز که طراحی جالبی هم دارند، بین 25 تا 30هزار تومان متغیر است.