گذری به روستای"هجیج"در قلب اورامانات

عمیق، پر درخت و شگفت انگیز چنان دره های زاگرس
میگویند مردمش از اصیل ترین کردهای ایران هستند. زبان شان هم که به پهلوی ، پهلو می زند . اینجا یکی از معدود و محدود روستا های پلکانی سرزمین مان است ؛ روستایی در قلب کوهستان زاگرس که زیبایی و اصالتش زبانزد است . " هجیج " که " دره عمیق و پردرخت " معنا می دهد ، در زمره مجموعه روستاهای اورامانات و یکی از 14 روستای هدف گردشگری استان کرمانشاه است که با مساحت کلی 14 ، 53 هکتار به همراه نواحی تابعه ، از شمال و غرب و جنوب به کوهستان و از شرق به دهستان سیروان منتهی می شود ، اما به لحاظ جغرافیایی در استان کرمانشاه واقع شده است دهستان " سیروان " بخش " نوسود " در 34 کیلومتری " پاوه " که برپایه سرشماری سال 1390 ، جمعیت آن با کاهش چشمیگیر ، به 571 نفر رسیده است و خانه هایش به شکل یک طرفه ، رو به دره عمیقی است که رودخانه " سیروان " در آن جریان دارد . دره هجیج از شمال به شهر نودشه ، از جنوب به سد شرکان منتهی می شود . سیروان که اهالی به نام" آب سیروان " می شناسندش ، از کوه های سقز سرچشمه می گیرد و طولانی ترین و مهم ترین رودخانه کردستان است که در بخش غربی و شمال غربی اورامانات جای گرفته و در پایان به کشور عراق می ریزد که البته در آنجا به رودخانه " دیاله " تغییر نام میدهد . البته در همین حوالی هجیج ، پلی وجود دارد که تنها راه ارتباطی دو بخش اورامانات است که به وسیله سیروان مجزا شده است . پل " دوآب " در 25 کیلومتری شمال غربی پاوه قراردارد . با این وجود ، نزولات جوی در این منطقه ، ویژه است و در اکثر ماه های سال ، می توان شاهد برف روی قلل پاوه بود اما درست در همین روزهایی که این سطور را می خوانید ، در آستانه طراوت بهاری هجیج هستند . زیرا دیگر از آن سوزوسرمای زمستان خبری نیست و نرم نرمک بهار رسیده و تپه ها را سرسبز کرده است . می توانید از هم اکنون خود را در روستایی تصور کنید که مناظر بی نظیری در پیش روی آن قرار دارد .
چگونه برویم؟
فاصله تهران تا کرمانشاه 590 کیلومتر است برای رسیدن به کرمانشاه راه نخست تان این است که پس از خرید بلیت 97 هزارو 300 تومانی هواپیما، خودرا هوایی به مرکز استان کرمانشاه برسانید. راه دیگر آن است که سوار اتوبوس هایی شوید که هر روز از ساعت هفت صبح تا 23:30 از تعاونی های یک و 15 پایانه مسافربری غرب، با قیمت های 19 هزار و 32 هزار تومان، راهی آن شهر می شوند. باید از کرمانشاه، 124 کیلومتررا به طرف شمال غرب برانید تا به پاوه برسید. بعد از این شهر، به سمت شمال و شهر نودشه رفته و پس از طی 22 کیلومتر جاده پر پیچ و خم و قبل از رسیدن به رودخانه سیروان وارد روستایی به نام وراء در سمت راست جاده شده و از آنجا مسیری 9 کیلومتری را که یک جاده خاکی باریک است و در بعضی نقاط از لبه پرتگاه هایی عمیق، مشرف به رود سیروان عبور می کند، تا رسیدن به روستای هجیج بپیمایید،البته بد نیست 5 کیلومتر پیش از رسیدن به مقصد، گذری هم به روستای داریان به عنوان بزرگترین و پرجمعیت ترین روستای منطقه با چشمه پر آبش هم داشته باشد.
چه بخوریم؟
از انواع غذاهای معروف روستا که همیشه برای پذیرایی از گردشگران مهیا است می توان به آبگوشت، کلانه، نواله، کوفته حجیجانه (که ترکیبی از برنج و گوشت چرخ کرده است)،خورش قسقوان (که خورشی مانند خورش قیمه همراه با پسته کوهی است)وترخینه (مخلوطی از بلغور گندم و دوغ ترش )اشاره کرد.
کجا بمانیم ؟
اگر خواستید می توانید شب را میهمان روستاییان با صفای هجیج شوید که با خونگرمی پذیرای تان می شوند معمولا برای هر شب از گردشگران، 50 هزار تومان اخذ می کنند. آنانی هم که ترجیح می دهند شب را در هتل با شند باید 34 کیلومتر به عقب بازگشته و به هتل ارم پاوه واقع در سه راه ارشاد اسلامی، خیابان آرامگاه بروند.
پله هایی روبه خورشید
آن چیزی که سبب شده مردم سخت کوش و مقاوم هجیج، به نا گزیر این گونه روستایشان را بنا کنند و البته خم به ابرو نیا ورند، این است که پشت بام هر خانه ای ، حیاط منزلی است که در مرتبه پایین تر قرار دارد. هیچ خانه ای در اینجا، حیاط ندارد. البته شرایط اقلیمی هم اوضاع را به نحوی پیش برده است که ناگزیرشان کرده است. به بیان دیگر، عوامل طبیعی چون شیب و خط القعر دره ای که روستا روبه آن است، علت اصلی است که سبب شده سکونت گاه ها بر یال های دره بنا شده و بافت و ریخت روستا، پلکانی شود.
ناگفته نماند دو چشمه ای که در ارتفاعات غرب و شمالی روستا وجود دارد هم در استقرار و ساختن روستا در این مکان، بی تاثیر نبوده است. مصالح سکونت گاه ها چیزی جز سنگ نیست که به شکل خشکه چینی بنا شده است. وقتی از این لفظ سخن به میان می آید، مراد روی همچیدن سنگ ها، بدون شکل منظم است به نحوی که درآن از کمترین ملات گل استفاده شده باشد هر چند تاسف بار است که نسل جدید، به آجر، سیمان، گچ و آهن روی آورده اند که در صورت رواج یافتن ، می تواند چهره سنتی و بافت قدیمی را با خدشه جدی روبرو کند. البته هوشمندی گذشتگان را در این جا می توان یافت که هم خانه هایشان را روبه جنوب، یعنی سوی تابندگی خورشید ساخته اند و هم این که در دیوارهای ضخیم منازل خود،پنجرها نیز کوچک تعبیه شده است تاکمترین میزان سرما از در و دیوار و پنجره به سکونت گاه شان نفوذ کند.
با وجود بارش فراوان برف، اما سقف خانه با تیر های چوبی ساخته، با کاهگل پوشانده شده و به شکل مسطح سازمان داده اند. به هر جهت ،این گونه که خانه ها ساخته شده اند،به راحتی می توان این برداشت را داشت که شرایط طبیعی و نوع معیشت ساکنان، آن هارا به انتخاب بافت مسکونی متمرکز سوق داده است.
روستایی توریستی در سطح جهانی
هجیج روستایی پلکانی است در لابه لای دفتر زیبای طبیعت اورامانات با کوه های سر به فلک کشیده و چشمه هایی نا آرام که همگی هر دیده ای را به وجد و سماع وادار می کند. از جمله جاذبه های آن چشمه زیبای بل با قدمتی بالغ بر 60 ملیون سال است که شکل گیری آن به اواخر دوران کر تا سه باز می گردد. این چشمه هم یکی از معدنی ترین آب های جهان با مقدار3/0 نیترات است. از همه جالب تر اینکه این رودخانه کوتاه ترین رودخانه جهان است به طوری که علاوه بر گردشگران همراه هنرمندان خوش ذوق را به سمت می کشاند از سوی دیگر به علت کمبود زمین، پشت بام هر خانه ای حیاط خانه پشتی محسوب می شود که طبعاً محل بازی بچه ها و تفرجگاه والدین هم یکی است. این خانه ها همگی از سنگ و اغلب به صورت خشکه چین و پلکانی ساخته شده اند.
مجموعه روستای هجیج یکی از شگفت انگیز ترین روستا های جهان است با مجموعه ای از خیابان های نیم دایره و ردیف ساختمان هایی رو به دره زیبایی که رودخانه سیروان در آن به آرامی راه خود را درز میان کوه ها طی می کنند.
یکی از ویژگی های منحصر به فرد مردمان روستا خود کفایی از تامین ما یحتاج روزانه است، به گونه ای که از گیوه که پای پوش مردمان مناطق کردنشین است گرفته تا لباس های سنتی زیبا و کارهای زیبای چوبی و تهیه خوراک و مایحتاج خردنی و هر آنچه نیاز زیستن در رفاه باشد را روستاییان تامین می کنند. وجود چله خانه ای قدیمی که اکنون به همت میراث فرهنگی مرمت شده و همچنین خانه های استیجاری روستا که توسط اهالی برای پذیرایی از مسافران تدارک دیده شده و مجاورت با اکو توریسم زیباتی چشمه بل و رودخانه سیروان در کنار معماری زیبا و چشم نواز با مصالح بوم آورد. همه و همه آرامش خاصی به گردشگران می دهد، پژوهش هایی که در رابطه با توسعه روستایی و بررسی توانمندی ها و قابلیت های این روستا با استفاده از مدل های رایج گردشگری صورت گرفته، حاکی از وجود تنوع و فراوانی جاذبه های فرهنگی ، هنری، مذهبی، ورزشی و تاریخی در این منطقه است. در نهایت به منظور ایجاد بستر مناسب برای دستیابی به فرایند توسعه در روستای هجیج با تکیه بر کارایی گردشگری روستا پیشنهاد می شود کارهای زیر صورت بگیرد.
1 راه اندازی شبکه تبلیغات گسترده برای معرفی روستا به عنوان یک مقصد بکر توریستی در سطح بین المللی.
2 فرهنگ سازی و افزایش آگاهی روستاییان با شکل گیری نهاد های مردم نهاد.
3 راه اندازی بازار های فصلی برای فروش و به نمایش گذاشتن محصولات باغی و تولیدات صنایع دستی،
4 ایجاد مسیرهای مناسب دسترسی به جاذبه های بکر و اکو توریسم روستا.
5 فعالیت بخش خصوصی در زمینه سرمایه گذاری در بخش های مختلف گردشگری روستا.
به راستی شاخصه های گردشگری و وجود جاذبه ها و موقعیت مکانی و بافت معماری، هجیج را به روستایی توریستی در سطح جهانی تبدیل کرده است.
جاذبه های گردشگری و آداب و رسوم
از ارتفاعات شاهو به ساحل سیروان سرازیر شوید
طبعا بیشترین جاذبه های گردشگری هجیج ،به دلیل ویژگی های اقلیمی آن ، طبیعی است . این روستا علاوه بر معماری منحصر به فرد ، دارای مناظر و چشم انداز های ویژه نیز هست . ترکیب کوه های بلند و دره های عمیق در کنار آب روان رودخانه سیروان و خانه های پلکانی باعث پدید آمدن چشم اندازهای فوق العاده زیبایی شده است که چشم هر گردشگری را خیره می کند . اگر بنا دارید در همین فصل به هجیج بروید ، بدانید که میتوانید به تفرجگاه منطقه یعنی حاشیه رودخانه سیروان بروید و ساعاتی را در کنار درختان بلند پیرامون آن و گل های رنگارنگی بگذرانید که دامنه ها را رنگین کرده اند . افسوس که عرض کم رودخانه سیروان ، با وجود زیبایی خاص آن ، امکان قایقرانی را نمیدهد . در عین حال ، ارتفاعات کوه " شاهو " هم که در مغرب رشته کوه زاگرس قرار گرفته ، طبیعت بکری را آفریده که در آن انواع گونه های گیاهی و به ویژه گیاهان دارویی همانند گل گاوزبان ، ختمی ، گون و شنگ را میتوان یافت . یکی از تفریح گاه های محبوب کوهستان شاهو ، ییلاق " پیاز دول میشا " به معنای دشت یا دره وسیع پیاز – است که در ارتفاع 3100 متری قرار گرفته است .
چشمه خدای آب بابلیان
کوتاهترین رودخانه جهان
حالا شاید بد نباشد به تماشای کوتاهترین رودخانه جهان هم بروید . رودخانه ای که آب آن ، خواص درمانی هم دارد . رودخانه " کانی بل " - کانی در زبان کردی یعنی یعنی چشمه و بل نام خدای بابلیان باستان - در نزدیکی بقعه سید عبید ... قرار گرفته است و تنها 15 متر طول دارد . جذابیت این رودخانه بیشتر از آن روست که حجم آب بالایی دارد و آنگاه که آب ، خروشان از شکاف کوه که بیشتر به دهانه غاری به قطر دومتر شباهت دارد ، بیرون می جهد ، صحنه شگرف و مسحور کننده ای از عظمت طبیعت را در برابر دیدگاه قرار می دهد . بسیاری ، این چشمه سار را پر آب ترین چشمه منطقه اورامانات دانسته اند که آبدهی آن ، بیش از 1100 لیتر در ثانیه است . متاسفانه از پنج سال پیش ودر دولت دهم ، تصمیم گرفته شد تا در شش کیلومتری پایین دست رودخانه کانی بل ، سد " داریان " با بودجه 450 میلیون دلار احداث شود اما خوشبختانه در دولت جدید " عبد المحمد زاهدی " استاندار کردستان در نامه ای مهم خطاب به وزیر نیرو که 18 فروردین امسال منتشر شد ، خواستار توقف عملیات ساخت سد شد : " چشمه بل ( کانی بل ) کردستان واقع در کاسه سد داریان کرمانشاه به لحاظ تاریخی ، فرهنگی و اجتماعی بسیار با اهمیت بوده و در فهرست آثار ملی کشور قرار دارد . مناطق آزمایش های صورت گرفته توسط آن وزارتخانه ، کمیت آب آن که در کوه شاهواز رشته کوه های زاگرس سرچشمه می گیرد ، در دنیا کم نظیر و از جنس آب های معدنی است که بدون نیاز به هر گونه فراوری مستقیما قابل شرب بوده و علاوه برمصرف داخلی و تامین آب شرب دو میلیون نفر در سال ، می تواند منبع بسیار با ارزشی برای صادرات و همچنین ارز آوری بوده و به لحاظ مهندسی ارزش ، می تواند با منافع سد داریان بدون ایجاد عوارض جانبی برابری کند . لذا در خواست می شود تا وصول مطالعات به گزینه موجه و دارای توجیهات فنی و اقتصادی لازم ، آبگیری سد یادشده به تاخیر افتد و نجات چشمه بل به عنوان یک میراث فرهنگی ، ملی و اقتصادی شرط قطعی بهره برداری از سد یاد شده تلقی شود " این اقدام می تواند برای هزارهکتار جنگل و مرتع منطقه و روستاهای هجیج ، زوار ، نوین و سلین تهدید تلقی شده و به لحاظ اجتماعی ، سبب بیکاری و مهاجرت اجباری ساکنان این ناحیه از اورامانات شود .
از خانقاه طریقیه تا چله خانه سید عبیدا...
حالا بهتر است به درون روستای هجیج برویم و با برخی آداب و رسوم مردم آن آشنا شویم . در این روستا که به لحاظ مذهب ، اهل سنت و از پیروان فرقه شافعی هستند ، خانقاهی وجود دارد که متعلق به " دراویش قادریه " است ودر آن مراسم خاصی از جمله سماع برگزار می شود . طریقتی که پیروان آن ، خود را پیرو " شیخ عبدالقادر گیلانی " می دانند و خود دارای فرقه های چون کسنزانی ، صادقی و حسینی هستند . جالب آنکه در خاطرات روز اول فروردین سال 1367 آیت ا... هاشمی رفسنجانی هم از این گروه ، ذکری آمده است : " بخشی از اعمال عجیبي که در سفر بانه از دراویش " قادریه " دیده بودم ، برای امام (ره ) تعریف کردم . ایشان هم گفتند در جوانی چنین مناظری را دیده اند ؛ هم احتمامل تردستی و چشم بندی است و هم احتمال بروز قدرتهای روحی " امامزاده ای هم در این روستا آرام گرفته است که برخی حضور و ساخت مقبره او را حدود 1220 سال قبل و علت شکل گیری این روستا می دانند ، " سید عبید ا..." فرزند بلافصل امام موسی کاظم است . ایشان پس از شهادت پدر ، همراه برادر ارشد خود ، سید اسماعیل ، به منطقه اورامانات کردستان تبعید شدند . سید اماعیل در روستای " اسپریز " واقع در 15 کیلومتری شرق هجیج ماند و دار فانی را وداع گفت . سید عبیدا... مدتی را در روستاهای نودشه و شرکان سپری کرد تا به هجیج رسید . برادر امام هشتم شیعیان ، بین سال های 200 تا 210 قمری و در دهه چهارم حیات ، در گذشت . بنای مقبره او نیز به شکل چهارتاقی آجری با گنبدی آبی رنگ است و دو کیلومتری با روستا فاصله دارد . حالا دیگر نوبت مسجد روستای هجیج است که از کهن ترین مساجد ایران به شمار می رود و پیشینه آن به اوایل قرن سوم هجری باز می گردد . گفته می شود این مسجد سنگی که ستون هایش نیز چوبی است ، چله خانه سیدعبیدا... بوده که بنای اولیه آن را خود ساخته است . حتی کشکول او هنوز هم باقی است و در ورودی مسجد قرار داده شده است . این مسجد که تزئینات کنده کاری زیبایی دارد ، نمونه ای از معماری کهن ایرانی است که البته به مساجد صدر اسلام هم شبیه است .
سوز شمشال و کردی هجیجی
موسیقی رایج در میان اهالی ، ساز " شمشال " است که از قدیمی ترین سازهای این منطقه به شمار می رود . شمشال در زمره سازهای بادی با صدایی بم است . این ساز ، نوعی نی است ، البته لوله آن فلزی و از جنس برنج است . اگر چه درمراسم عروسی هم شمشال را می توازند اما مهم ، نوای سوزناک آن است که بیشتر در عزاها و مراسم حماسی ، نواخته می شود . پیش تر نیز اشاره شد که لهجه اورامی مردم هجیج ، از اصیل ترین لهجه های زبان کردی است . زبانی که درمیان چهار زبان اصیل ایرانیان ، به همراه فارسی تا کنون پابرجای مانده است . دلیل اصالت این زبان ، نزدیکی فراوان آن به زبان پلهوی و اوستایی است . جالب است بدانید که یک اورامی " اهل اورامانات " بسیاری از واژگان زبان پهلوی را میتوان درک کند . در حالی که برای یک فارسی زبان به سبب نحوه بیان و تغییراتی که در فارسی حادث شده درک ایگونه واژه ها بسیار دشوار است .
انگور و گردو در سبد هایی که سوغات است
از سنت های بومیان هجیج " کلاه " ی بر سر می گذارند ،" قبا" – که همه می دانند پوشش بلندی است – به تن کرده و رویش هم قبایی کوتاه تر به نام " سره " می پوشند . شلوار مشهور کردی به پا میدارند و جوراب یا " گوره وی " می پوشند . پای پوش خود را هم " کلاش " یا گیوه بر می گزینند . البته " تاقیله " یا کلاهی بر سر گذاشته وشالی که " چوخه رانک " نام دارد به کمر می بندند . بعضی ها از " پوزهوانه " یل ساق بند هم استفاده می کنند . اما بانوان هجیجی ، " سربند " ی به سرکرده ، "جافی" را به عنوان شلوار و پیراهن را به را به نوعی بالاپوش ، انتخاب می کنند . آنها " قبا " که برای زنان نوعی پیراهن آستین دار محسوب می شود ، می پوشند . درنهایت هم لباسی با تزئیتاتی ویژه به تن های مرم کرد است و به تبع ، " گیوه بافی " هم در میان روستانشینان رواج دارد. یکی ازبهترین گیوه های اورامانات را میتوانید با قیمت حدود 700 هزار تومان ، در هجیج بیابید . جز بافت گیوه و لباس های سنتی چون " لوج" ( نوعی بافتنی ) درکنار سبدبافی یا چنگله ، دستمال بافی ، گلیم بافی و جاجیم بافی ، ازدیگر منابع درآمد اهالی روستا ، باغداری و دامداری است . محصولات سردرختی چون انگور ، گردو و انار که از این ناحیه به دست می آید ، بسیار مرغوب است . با این وجود ، نمی توان از کنار محصولات لبنی محلی چون کشک ، دوغ و شیر گذشت .