جنسی است که از دبّاغی پوست خام جانوران، به ویژه گاو به دست می آید. فرایند دبّاغی، پوست فسادپذیر را به یک ماده ی طبیعی پایدار، دایمی و انعطاف پذیر جهت کاربردهای گوناگون تبدیل می کند.
جنسی است که از دبّاغی پوست خام جانوران، به ویژه گاو به دست می آید. فرایند دبّاغی، پوست فسادپذیر را به یک ماده ی طبیعی پایدار، دایمي و انعطاف پذیر جهت کاربردهای گوناگون تبدیل می کند. چرم و ترکیبش با چوب، پایه های تکنولوژی باستان را شکل می داد. صنعت چرم و صنعت خز با هم متفاوت اند. پوست ها و پوست های خام در ساخت چسب و ژلاتین هم کاربرد دارند. از ترکیب پوست جانوران با مواد مختلف مانند زاج سفید، پوست درخت صنوبر، کاج، بلوط، فندق، کائوچو، سماق و مواد شیمیایی دیگر، جنس انعطاف پذیری به نام چرم به دست می آید.
تاریخچه چرم در ایران
به نوشته ابن یمین ایرانیان باستان از پوست حیواناتی مانند گاومیش و گاو و گوسفند برای نوشتن برروی آن استفاده می‌کردند وابن یمین در نوشته‌ها یش بر نوشتن فرمان های داریوش بر روی چرم اشاره کرده است. بنا بر برخی روایات اوستا را بر دوازده هزار قطعه پوست گاو نوشته بودند.همچنین پوست ن÷وشته‌هایی که در اورامان کردستان یافت شده و در موزه بریتالنیا نگهداری می‌شود نشان دهنده استفاده از پوست برای نگارش در دوره اشکانیان است.
نوشته های خواجه رشید الدین مربوط به دوران پس از حمله مغول، نشان گر رونق تجارت چرم و پوست در ایران بوده است، این اسناد گواه شهرت برخی شهرها مانند تبریز و شیراز در این دوره است. در دوره قاجار، همدان مرکز مهم تولید نوعی چرم، معروف به “چرم همدانی” بوده، که از پوست گوسفند تهیه می شد. در سال ۱۲۶۷ از جمله کارهایی که امیر کبیر به نمایشگاهی در لندن فرستاد، پوست بود. به علاوه در این دوره صادرات پوست و چرم، از اغلب شهرهای ایران به روسیه و عثمانی و هند رونق بسیار داشت. علاوه بر همدان، شهرهای تبریز و اصفهان نیز در تولید و صادرات چرم سهم به سزایی داشتند. اولین کارخانه چرم سازی ایران در سال ۱۳۰۸ شمسی در شهر تبریز بنا شد و پس از آن در همدان، تهران و اصفهان نیز کارخانه هایی تاسیس شدند.
انواع چرم
چرم سبک
چرمی است که از پوست حیواناتی مانند گوسفند، بز، بزغاله و بره به دست می آید که بسیار ظریف و نازک است و به همین علت هم در ساخت محصولاتی مانند لباس، کاپشن و دستکش استفاده شده و از نوع کیفیت پایین تر آن به عنوان آستری کفش و لباس استفاده می گردد.
چرم نیمه سنگین
به چرمی گفته می شود که از پوست حیواناتی مانند کروکودیل و شتر مرغ به دست می آید و به علت کمیاب و گران قیمت بودن بیشتر در ساخت محصولاتی که جنبه تزیینی دارند و یا لوکس محسوب می شوند مورد استفاده قرار می گیرد.
چرم سنگین
به چرمی گفته می شود که از پوست حیواناتی مانند گاو ،گاومیش ،گوساله و شتر و …به دست می آید. چرم سنگین بهترین نوع جهت استفاده های معمول می باشد و دارای بیشترین مقاومت و زیباترین رخ در میان دیگر انواع است. این نوع چرم به علت استحکام و مقاومت بالا به مصرف در زیره و رویه کفش ،ساخت کیف های دستی و جیبی مرغوب و یا تسمه های ماشین آلات صنعتی و …می رسد.
چرم گیاهی
در دبّاغی این نوع چرم تا حد امکان از مواد و رنگهای شیمیایی استفاده نمی شود و به جای آن از رنگهای گیاهی و مواد و روغنهای حیوانی استفاده می گردد. این نوع به علت دارا بودن بیشترین سازگاری با محیط زیست و عدم ایجاد عوارض در اثر تماس با پوست انسان، از بهترین انواع دبّاغی به شمار می رود. این نوع چرم، انعطاف‌پذیر بوده و رنگ آن قهوه‌ای‌ست که میزان رنگش به ترکیب شیمیایی و رنگ پوست بازمی‌گردد. چرم گیاهی در آب پایدار نیست؛ بی‌رنگ می‌شود و اگر پس از خیس شدن، خشکش کنید، چروک گشته و از انعطاف‌پذیری و نرمی‌اش کاسته خواهد شد. در آب گرم، شدت چروک شدنش بیشتر است و تقریباً شبیه ژلاتین می‌شود. علاوه بر اینکه سفت شده و احتمالاً شکننده هم می‌گردد. چرم جوشانده نمونه‌ای است از چرمی که با قرار گرفتن در آب داغ، شناور شده و سفت می‌شود. این اتفاق در موم جوشانده و مواد شبیه هم رخ می‌دهد. در تاریخ گهگاه پس از عمل سفت کردنش، از آن در زره ها و همچنین در اتصال کتابها هم استفاده می‌شده است. این نوع چرم، تنها نوع چرم است که در حکاکی و قالب‌گیری چرم می‌تواند مناسب باشد.
چرم مراکشی
این نوع چرم با محکم‌ترین انواع چرمها برابری می‌کند. در عین حال ، بسیار نرم و قابل انعطاف است. در زمانهای گذشته چرم مراکشی را با دوختن پوست‌ها ، دباغی می‌کردند. در آن روش ، پوست را به شکل مشک ، کشکول یا در می‌آورند. سیس آن را با مقداری سماق پر می‌کردند و در ظرف‌های پرشده از همان محلول شناور می‌ساختند. سپس بوسیله تیغه‌های چوبی در حال چرخیدن ، به روی پوست ضربه‌هایی وارد می‌شد و به ساخت چرم کمک می‌کرد.از این نوع چرم بیشتر برای صحافی کتابها استفاده می‌شد. امروزه این چرمها برای تهیه کالاهای چرمی ظریف مانند کیفهای زنانه ، کیفهای دستی و جیبی مردانه استفاده می‌شود.
چرم اسپانیایی
این نوع چرم ، در واقع نوعی چرم مراکشی است. امروزه این نوع چرمها را از پوست اسب با کیفیت مرغوب به روش پوست پیرایی گیاهی تولید میکنند. این نوع چرمها را از روی داخلی پرداخت میکنند. چرم تولید شده بسیار محکم و همچنین ضد آب است. از این چرم ، در ساخت کفشهای مردانه مرغوب استفاده می‌شود.
چرم روسی
همانطور که از نام این نوع چرم بر می‌آید، نخستین بار در روسیه تهیه شده است. عمل پوست پیرایی با استفاده از پوست درختهای بید و غان انجام می‌شد. این نوع چرم با بوی خوشایندی که داشت، شناخته می‌شد که به بوی خوش روغن درخت غان مربوط است. امروزه تولید اینگونه چرم ، دیگر مخصوص کشور روسیه نیست و در بسیاری از کشورها با استفاده از مواد پوست پیرایی گیاهی ، تولید می‌شود. از این نوع چرم برای صحافی کتاب ، ساخت کیف بغلی ، چمدان و لباس استفاده می‌شود
چرمهای دانه‌دار یک رویه
در این نوع از چرمها از لایه خارجی پوست استفاده می‌شود، که پوست سمباده خورده و پردازش می‌شود تا علایم و نشانه‌های طبیعی پوست از آن حذف شود، و همین امر باعث ایجاد بافت صاف و دوام بالای کیف می‌شود، هر چند پردازش و کاری که روی این نوع چرم انجام می‌شود، از عمر واقعی آن می‌کاهد.
چرمهای دانه‌دار کامل
از لایه خارجی پوست استفاده می‌شود ولی پردازش نمی‌گردد، نشانه‌های طبیعی در این چرم مشهود است، محکم‌ترین و بادوام ترین نوع چرم هستند.
چرم کرومی
چرمی است که مواد اصلی در دبّاغی آن بر پایه کروم است و بر سطح برخی چرم های کرومی که رویه نا مرغوبی دارند طرحی را بصورت مصنوعی چاپ میکنند که به آن کرومی چاپی میگویند.
چرم جیر
از پوست بز و گوساله تهیه می شود که طی فرایند خاصی و بوسیله وسایل خاصی رخ آن را پرداخت میکنند و سطح گوشتی را به صورت مخملی در می آورند که بیشتر به عنوان آستر در داخل دیگر محصولات استفاده می گردد.
چرم اشبالت
چرمی است شبیه جیر که از ورقه ورقه کردن چرم های ضخیم گاوی به دست می آید که نسبت به جیر سطح پایینتر محسوب و طبقه بندی می گردد.
چرم نوبوک
چرمی است که مانند جیر و اشبالت دارای رخ مخملی می باشد اما با ظرافت بسیار پرداخت شده و دارای سطحی لطیف است.
چرم ورنی
چرمی است که از پوست گوساله تهیه می شود و رویه آن با لاک خاصی لعاب و پوشش داده می شود تا ظاهری براق پیدا نماید.
چرمهای ماهی‌ها ، خزندگان و انواع پستانداران
بطور کلی ، بیشتر چرم مورد نیاز بشر، از پوست حیوانهایی مانند گاو ، گوسفند ، بز و خوک بدست می‌آید. این حیوانات را بیشتر به خاطر گوشت آنها پرورش می‌دهند. در واقع پوست آنها ، یک فراورده فرعی به حساب می‌آید. اما حیواناتی هم هستند که تنها به خاطر استفاده از پوستشان شکار می‌شوند. از پوست شتر مرغ نیز چرم بسیار سخت و مرغوب بدست می‌آید که از آن در تهیه کیف و کفش و چمدان استفاده می‌شود. بطور کلی میتوان گفت که بجز حشرات ، کمتر مخلوق چرنده یا خزنده‌ای وجود دارد که نتوان پوست آن را به چرم مرغوب تبدیل کرد.
پوست مار و مارمولک
این نوع پوست ، بسیار نازک و در عین حال محکم است. وقتی که پوست پیرایی می‌شود، ترک نمی‌خورد و آبرفتگی و کشیدگی پیدا نمی‌کند و دوام و استحکام زیادی دارد. پوست مارمولکها ، گرانتر از پوست مارها است. از یک مارمولک میتوان حدود ۳۰ سانتیمتر مربع پوست بدست آورد.
پوست کروکودیل ها و سوسمارها
این حیوانات ، پوست زیبایی دارند و از روی نقش‌های بزرگ به راحتی می‌توانند تشخیص داده شوند. این پوست ها ، به اندازه‌ای شهرت دارند که برای ساخت تقلبی آنها با پرس‌های فولادی ، نقش‌های سوسمار را بر روی پوست گاو ، نقش و ثابت میکنند. پوست سوسمار ، بیشتر از پوست کروکودیل مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای ساخت چمدانهای درجه یک ، کیفهای زنانه و کفشهای مرغوب درجه یک استفاده می‌شود.
پوست پرندگان
پوست پرندگانی که برای استفاده از پر و بالشان پرورش می‌یابند، تنها در صورتی به چرم تبدیل می‌شوند که پرنده ، مرده یا کشته شود.
پوست ماهی
در میان ماهی‌ها ، کوسه دارای مناسبترین پوست برای تولید چرم است. چرم موسوم به شاگرین از پوست این حیوان ساخته می‌شود.
چرم گاوی
چرمی با دوام و مقاوم است که با وجود تولید الیاف پیشرفته، همچنان در بسیاری موارد همچون دستکش ایمنی در کاربردهای شیمیایی و پوشش حرفه‌ای موتور سواری از بهترین انتخاب‌ها است .این نوع چرم دارای الیاف متراکم است به همین دلیل مقاومت بالایی دارد، سطح آن صاف و در اصطلاح بدون گرین می باشد، بر اساس مورد مصرف به صورت نرم و خشک در ضخامت های متفاوت ارائه می شود کاربرد عمومی آن در تهیه کفش و انواع کیف گاها در تهیه لباس و دستکش هم از آن استفاده می گردد.
چرم گوسفندی
چرمی زیبا، با قیمت مناسب می‌باشد و دوام خوبی دارد. تراکم الیاف آن به نسبت سایر چرمها کم است سطح آن مانند چرم گاوی صاف است، لطافت و سبکی آن باعث گردیده که بصورت عمده در لباس و دستکش مورد استفاده قرار گیرد. انواع کیفی آن نیز جهت تهیه کیف های زنانه تولید می شود.
چرم بزی
تراکم الیاف آن به نسبت چرم گاوی کمتر ولی از چرم گوسفندی بیشتر است و مقاومت بالایی دارد. محل خروج مو به وضوح بر روی چرم مشاهده می شود و به راحتی از سایر چرم ها قابل تشخیص است. با توجه به کاربرد آن به دو صورت نرم و خشک ارائه می شود. موارد مصرف آن در انواع کیف و کفش زنانه می باشد.