زواره مینیاتور شهر های تاریخی ایران

در طول هزاران هزاران سال در نجد ایران آب عامل اصلی ایجاد سکونت گاه بوده است . اکثر شهرهای تاریخی ایران در مجاورت یک منبع طبیعی آب مانند چشمه ، رودخانه یا دریاچه قرار دارند ؛اما زواره فاقد این عوامل طبیعی بوده و متعلق به عصری است که ایرانیان به فن آوری قنات دست یافته اند و قنات اصلی آن ، کیلومتر ها دورتر از شهر قرار دارد . بنابراین می توان اظهار کرد، عوامل اصلی تشکیل شهر زواره بوده اند . این شهر مسیر تحول از روستا به شهر را طی نکرده و از ابتدا در قالب یک شهر شکل گرفته است و در فضای بسیار محدودی که مشتمل بر محلات قدیم شهر است بیننده می تواند از مجموعه ای مشتمل بر بازار ، مساجد جامع ،تکایای پوشیده و سرباز ، یخچال ، آب انبار ، حمام و ... بازدید کند ؛ یعنی در محدوده زمانی دو ساعت می توان از هسته یک شهر تاریخی دیدن کرد . در برنامه بازدید یک روزه مهم ترین ابنیه ای که می تواند مورد بازدید قرار گیرد عبارتند از :
مسجد پامنار که صاحب دومین مناره کتیبه دار ایران و تنها مسجد شش محرابه جهان متعلق به اسماعیلیه است . به عبارت دیگر ، زواره از معدود شهرهایی است که در زمانی معین دارای دو مسجد جامع هم زمان بوده است . مسجد جامع پامنار مربوط به شیعیان و مسجد جامع زواره متعلق به اهل سنت ، مسجد پامنار با گچ بری های بسیار زیبا به روایتی روی آتشکده قدیمی بنا شده است .
مسجد جامع زواره نخستین مسجد چهار ایوانی در ایران است . برای نخستین بار معمار، مسجدی را به شیوه چهار ایوانی اجرا کرده است . سایر مساجد چهار ایوانی قدیم تر از مسجد زواره در زمان و گذر از مراحل گوناگون به صورت چهار ایوانی در آمده اند .در حد فاصل میان این دو مسجد مهم ترین آثار این شهر را می توان مشاهده کرد ، تکیه کوچک به دو شکل سرپوشیده و سرباز که هر یک از معماری خاصی پیروی می کنند و در نزدیکی آن عمارت هشت بهشت متعلق به خاندان بیری قرار دارد و جهانگرد می تواند از خانه هایی بازدید کند که به شیوه چهارصفه ساخته شده است . از معروف ترین این خانه ها می توان به خانه ای اشاره کرد که امروزه به موزه زواره تبدیل شده است و در جوار مقبره بهاءالدین حیدر جد اعلا سادات طباطبثایی که توسط شادروان استاد پیر نیا مرمت شده قرار دارد . شایان ذکر است زواره مسقط الراس خاندان طباطبایی است و به همین علت آن را مدینه السادات می نامند . در این شهر بیننده می تواند نوعی دیگر از خانه های تاریخی مناطق مرکزی ایران را مشاهده کند که به صورت شش صفه بنا شده است . مشهورترین نمونه آن متعلق به علی بن الحسین زواره ای حجت اسماعیلیه است و شاید بتوان اظهار کرد که به همین دلیل زواره تنها نمونه قلعه اسماعیلیه واقع در دشت می تواند باشد . امروزه هنوز بخش هایی از حصار تاریخی شهر که متعلق به قرون 7 و 8 هجری است در محدوده منازل تاریخی خاندان گنجی زاده موجود است . بازار زواره با چندین کاروانسرا و فضاهای اصیل آن در جوار مسجد جامع شهر قرار دارد . در یکی دو سال اخیر در این شهر دو خانه تاریخی به اقامتگاه توریستی تبدیل شده است .
چیدن ستاره
می تواند در طبیعت زواره ستاره بچینید . ساده است . کمی که از شهر خارج شوید ،وارد طبیعت بکری خواهید شد که شاید نظیرش را ندیده باشید . اینجا کویر یا بهتر است بگوییم کویر نمک "دق سرخ" است که به یاقوت زواره هم معروف است . دق در معنای لغوی به " سرزمین های نسبتاً همواری گفته می شود که رودخانه ای در آن جریان دارد و به دلیل شیب ناچیز و کم ،رسوبات ریزدانه در آنها ته نشین می شوند و اشکال نسبتاً مسطح و همواری به رنگ های روشن را به وجود می آورند " محدوده اش وسیع است ،چیزی حدود 639 کیلومتر مربع . اگر آنگاه که هنوز خورشید در آسمان است به آنجا بروید ،می توانید هم دریاچه نمک را ببینید و هم روی رمل های شنی غلت بزنید و به هوا بپرید . کویر زواره از آن دست کویرهایی است که با وجود فاصله نه چندان زیاد با پایتخت ،واجد هر آن چیزی است که شما از یک کویر واقعی انتظار دارید . از ماسه های روان گرفته تا کویر نمک و سافاری ،شباهنگام هم که باید آسمان پرستاره زواره را دید .در این میان اگر شانس بیاورید می توانید وحوشی چون عقاب ، شغال ، روباه ، پایکا، چکاوک و ... را که در منطقه، حیات دارند هم شاهد باشید اما حیات گیاهی اش محدود و محصور در تاغ زارهاست که اگر نباشند توفان های شن همه جا را در می نوردد . آخرین روستا پیش از کویر "کریم آباد" است . روستایی در 18 کیلومتری شمال شرق زواره از توابع دهستان ریگستان اما تماشای زیبایی های کویر این منطقه ، لازمه ای دارد و آن ،سه کیلومتر دور شدن از روستاست . اینجا که برسید تا چشم کار می کند تپه های ماسه ای و برخان هاست که هم گنبدی شکل هستند و هم کاسه مانند اما اگر همین روزها بروید ،جز آنکه هوای خوبی را تجربه کرده اید ،تراکم و ارتفاع قابل قبولی از تپه های ماسه ای را خواهید دید.
کجا بمانیم :
خوشبختانه زواره دو اقامتگاه بومی دارد . پس طرفداران بوم گردی بدانند که می توانند در خانه توریست زواره و کاروانسرای رضاخانی اقامت کنند که قیمت در آن بسته به نوع خدمات به طور متوسط شبی برای هر نفر از 43 تا 100 هزار تومان است .
چگونه برویم ؟
از تهران تا زواره 348 کیلومتر راه در پیش دارید . پس از قم و کاشان ،در مسیری که به یزد می رسد ،در دوراهی که در اردستان وجود دارد . وارد جاده ای می شوید که به زوازه منتهی می شود .
نخل کشی در زواره
اگر خواستید سفرتان به کویر زواره در فصل پاییز باشد که از هرم طاقت فرسای تابستان هم قدری کاسته شده باشد ، بهتر است در آبان ماه به آنجا بروید تا علاوه بر لذت بردن از رمل های شنی آنجا ، در عزاداری ماه محرم هم شرکت جویید که خود، آیین خاصی دارد . اما در زواره بنا بر سنت بسیاری از شهرهای منطقه مرکزی ایران که "نخل " نماد عزاداری در روز عاشوراست . می توانید نخلی چند صد کیلو گرمی را شاهد باشید که محل دخیل بستن مردم با پارچه های رنگی برای برآورده شدن حاجات شان است . نخل بزرگی در حسینیه زواره قرار دارد که چندان قدیمی نیست ، اما نخل چوبی کوچک تری در حسینیه کوچک وجود دارد که از دوران قاجار به یادگار مانده است ."حسینیه بزرگ زواره " در جوار امامزاده یحیی بن موسی بن جعفر در سمت راست خود ، بازار سنتی شهر را دارد و در سمت چپ حمام تاریخی شهر که اگر چه اکنون ظاهری نو پیدا کرده اما 173 سال پیش تاسیس شده است . حسینیه اصلیتی صفوی دارد ، اما در عهد قاجار، طبقه ای روی بنای اصلی ساخته شد و آجری شد اما برای آنکه مردم در سرمای کویری زمستان راحت باشند ، در جوار آن ، حسینیه کوچک سر پوشیده ای هم شکل پذیرفت . روی دیوار های حسینیه تاریخی زواره ، آینه هایی هم نصب شده ، آینه هایی کدر با قالب های چوبی زیبا که سال هاست روی دیوار های حسینیه پابرجاست .
خنکای "ماریکو" در گرمای زواره
اما زواره ای که از طبیعت کویری اش سخن گفتیم ، منطقه ای خوش اقلیم دارد در دامنه کوهستان . فقط 30 کیلومتر با این شهر فاصله دارد ، اینجا هم ، شب های صافی دارد و برای تماشای ستاره ها ، مانند کویر مناسب است . به خصوص که از شهر های پر جمعیت پر از آلودگی نوری دور است که هر گونه امکانی برای رصد آسمان پرستاره را از ما می گیرند ."مارکیو" واژه ای اردستانی است که از اجماع دو واژه "ماری" و "کو" شکل یافته و "مادر کوهستان" معنا می دهد . طبیعت ماریکو به گونه ای است که با توجه به واقع شدن در دامنه کوهستان حتی در تابستان ها هم هوایی خنک دارد و با اینکه فاصله ای کوتاه با زواره دارد، اما اقلیمش به کلی متفاوت است .