قسمت هشتم-هر آنچه مودیان مالیات بر ارث باید بدانند
آگاهی مودیان از قانون مالیات‌های مستقیم کمک شایانی به آنان در عمل به وظایف و بهره‌مندی از تسهیلات قانونی می‌نماید. با اجرایی شدن اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم از ابتدای سال ۹۵، لزوم آشنایی مودیان مالیاتی از قوانین و مقررات جدید به‌منظور انجام صحیح تکالیف خود، هرچه بیشتر نمایان می‌شود.
قانون مالیات بر ارث بخشی از قانون مالیات‌های مستقیم است که همگام با سایر بخش‌های آن با کاهش قابل توجه نرخ‌ها و ساده‌سازی فرایند پرداخت مالیات دچار تغییر و تحولات عمده‌ای شده‌است. در ادامه مجموعه دانستنی‌های مالیاتی تغییرات قانون مالیات بر ارث را در قانون مصوب ۱۳۹۴/۰۴/۳۱ به صورت اجمالی بررسی می‌کنیم.
تعریف مالیات بر ارث:
مالیات بر ارث مالیاتی است که از وراث متوفی نسبت به سهم‌الارث آنان و با توجه به نرخی که برای هر طبقه از وراث معین شده‌است وصول می‌گردد؛ به عبارت دیگر مالیاتی است که به ماترک متوفی تعلق گرفته و وارث می‌توانند برای پرداخت مالیات و انجام امور مالیاتی خود به طور جداگانه و مجزا اقدام نمایند.
اموال مشمول مالیات بر ارث
اموال و دارایی‌هایی که درنتیجه فوت شخص اعم از فوت واقعی یا فرضی انتقال می‌یابد، به شرح زیر مشمول مالیات است: (ماده ۱۷)
۱- نسبت به سپرده‌های بانکی، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار به‌استثناء موارد مندرج دربند (۲) این ماده و سودهای متعلق به آنها و همچنین سود سهام و سهم‌الشرکه تا تاریخ ثبت انتقال به نام وراث و یا پرداخت و تحویل به آنها به نرخ سه درصد (۳%).
۲- نسبت به سهام و سهم‌الشرکه و حق تقدم آنها یک و نیم (۱/۵) برابر نرخ‌های مذکور در تبصره (۱) ماده (۱۴۳) و ماده (۱۴۳ مکرر) قانون مذکور طبق مقررات مزبور در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث
۳- نسبت به حق الامتیاز و سایر اموال و حقوق مالی که دربندهای مذکور به آنها تصریح نشده‌است، به نرخ ده درصد (۱۰%) ارزش روز در تاریخ تحویل یا ثبت انتقال به نام وراث
۴- نسبت به انواع وسایل نقلیه موتوری، زمینی، دریایی و هوایی به نرخ دو درصد (۲%) بهای اعلامی توسط سازمان امور مالیاتی کشور در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث
۵- نسبت به املاک و حق واگذاری محل (۱/۵) برابر نرخ‌های مذکور در ماده (۵۹) قانون مالیات‌ها به مأخذ ارزش معاملاتی املاک و یا به مأخذ ارزش روز حق واگذاری حسب مورد، در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث
۶- نسبت به اموال و دارایی‌های متعلق به متوفای ایرانی که در خارج از کشور واقع‌شده‌است پس از کسر مالیات بر ارثی که از آن بابت به دولت محل وقوع اموال و دارایی‌ها پرداخت شده‌است به نرخ ده درصد (۱۰%) ارزش ماترک که مأخذ محاسبه مالیات بر ارث در کشور محل وقوع مال قرارگرفته‌است. در صورت عدم شمول مالیات بر ارث در کشور مذکور به مأخذ ارزش روز انتقال یا تحویل به نام وراث
طبقه بندی وراث
وراث ازنظر قانون مالیات‌های مستقیم به سه‌طبقه تقسیم می‌شوند:
۱- وراث طبقه اول که عبارت‌اند از: پدر، مادر، زن، شوهر، اولاد و اولاد اولاد
۲- وراث طبقه دوم که عبارت‌اند از: اجداد، برادر، خواهر، و اولاد آنها
۳- وراث طبقه سوم که عبارت‌اند از: عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آنها (ماده ۱۸)
اموال معاف از مالیات بر ارث
– وجوه بازنشستگی و وظیفه و پس‌انداز خدمت و مزایای پایان خدمت، مطالبات مربوط به خسارت اخراج، بازخرید خدمت و مرخصی استحقاقی استفاده‌نشده و بیمه‌های اجتماعی و نیز وجوه پرداختی توسط مؤسسات بیمه یا بیمه‌گزار و یا کارفرما از قبیل انواع بیمه‌های عمر و زندگی، خسارت فوت و همچنین دیه و مانند آنها حسب مورد که یکجا و یا به‌طور مستمر به ورثه متوفی پرداخت می‌گردد. (بند ۱ ماده ۲۴).
– اموالی که برای سازمان‌ها، مؤسسات و نهادهای مذکور در ماده (۲) قانون مالیات‌ها مورد وقف یا نذر یا حبس واقع گردد به‌شرط تأیید سازمان‌ها و نهادهای مذکور (بند ۳ ماده ۲۴)
– اثاث البیت محل سکونت متوفی (بند ۴ ماده ۲۴)
– اموالی که جزء ماترک متوفی بوده و طبق قوانین یا احکام خاص، مالکیت آنها سلب و یا بصورت بلاعوض در اختیار اشخاص موضوع ماده (۲) قانون مالیات‌ها قرارگیرد با تأیید اشخاص مزبور مشمول مالیات بر ارث قرار نمی‌گیرد. (صدر ماده ۲۱)
اظهارنامه مالیاتی
وراث متوفی (منفرداً یا مجتمعاً) یا ولی یا امین یا قیم یا نماینده قانونی آنها موظف‌اند به‌منظور کسر هزینه‌های کفن و دفن در حدود عرف و عادات واجبات مالی و عبادی در حدود قواعد شرعی و دیون محقق متوفی از ماترک موضوع ماده (۱۷) قانون مذکور، ظرف مدت یک‌سال از تاریخ فوت متوفی اظهارنامه‌ای حاوی کلیه اقلام ماترک با تعیین ارزش روز زمان فوت و تصریح مطالبات و بدهی‌ها طبق فرم نمونه مخصوصی که از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه می‌شود به انضمام مدارک مربوط به اداره امور مالیاتی صلاحیت‌دار تسلیم نماید. (ماده ۲۶).
اسناد و مدارک پیوست اظهارنامه ارث
وراث مکلف‌اند هنگام مراجعه به ادارات امور مالیاتی مدارک ذیل را ارائه و رسید دریافت نمایند:
۱- رونوشت یا تصویر گواهی‌شده اسناد مربوط به بدهی‌ها و مطالبات متوفی
۲- رونوشت یا تصویر گواهی‌شده کلیه اوراقی که مثبت حق مالکیت متوفی نسبت به اموال و حقوق مالی است.
۳- رونوشت یا تصویر گواهی‌شده آخرین وصیت‌نامه متوفی اگر وصیت‌نامه موجود باشد.
درصورتی‌که اظهارنامه از طرف وکیل یا قیم یا ولی داده شود رونوشت یا تصویر گواهی‌شده وکالت‌نامه یا قیم‌نامه.
رونوشت یا تصویر گواهی فوت از مراجع ذیربط.
صدور گواهی مجزا برای هر یک از ماترک متوفی
بدون شک یکی از مهم‌ترین مواردی که در بخش مالیات بر ارث توسط قانون‌گذار مورد اصلاح قرارگرفته، موضوع امکان صدور گواهی پرداخت مالیات برای هر یک از اموال متوفی به‌صورت مجزاست. بدین معنی که در گذشته وراث مکلف بودند که مالیات بر ارث اموال را قبل از انتقال آنها به سازمان امور مالیاتی پرداخت نمایند. که گاهی خود این امر مشکلات عدیده‌ای را برای وراث متوفی ایجاد می‌نمود. خوشبختانه امروزه این نقیصه قانونی برطرف شده، بدین ترتیب که تنها زمانی که اموال متوفی انتقال می‌یابد، مالیات آن هم وصول می‌گردد.
وظایف ادارات امور مالیاتی در قبال اظهارنامه تسلیمی ارث
اداره امور مالیاتی مربوط مکلف است اظهارنامه تسلیمی در مهلت مقرر را رسیدگی و به شرح زیر اقدام کند:
الف- درصورتی‌که ارزش روز کلیه ماترک متوفی کمتر از دیون محقق متوفی، واجبات مالی و عبادی و هزینه کفن و دفن باشد، اموال و دارایی‌های متوفی مشمول مالیات موضوع ماده (۱۷) قانون مالیات‌ها نخواهدشد و مالیات‌های پرداختی ماده مذکور با ارائه اسناد و مدارک مثبته به پرداخت‌کننده مسترد خواهد شد.
ب- درصورتی‌که ارزش روز ماترک بیشتر از دیون محقق متوفی، واجبات مالی و عبادی و هزینه‌های کفن‌ودفن باشد، در این صورت موارد مزبور به ترتیب از ارزش روز اموال و دارایی‌های موضوع‌بندهای (۱)، (۲)، (۳)، (۴) و (۵) ماده (۱۷) قانون مذکور کسر و مازاد ماترک حسب مورد به مأخذ مقرر در ماده مزبور مشمول مالیات خواهد شد و اضافه مالیات‌های پرداختی موضوع ماده (۱۷) با ارائه اسناد و مدارک مثبته به پرداخت‌کننده مسترد خواهد شد.
ج- درصورتی‌که کل ماترک یا بخشی از آن مطابق بندهای الف و ب مشمول مالیات نباشند، اداره امور مالیاتی موظف است گواهی لازم مبنی بر بلامانع بودن ثبت یا انتقال یا پرداخت یا تحویل اموال و دارایی غیرمشمول متوفی به وراث را حسب موارد مذکور در ماده (۱۷) قانون مالیات‌های مستقیم به‌عنوان مراجع ذیربط صادر نماید.
چنانچه بدهی متوفی مستند به مدارک و اسناد مثبته قانونی بوده و اصالت آن مورد تأیید اداره امور مالیاتی صلاحیت‌دار قرار گیرد قابل کسر از ماترک خواهد بود. (ماده ۲۶ و تبصره آن)
نرخ مالیات بر ارث
بر اساس تبصره (۲) ماده (۱۷) قانون مالیات‌ها، نرخ‌های مذکور فقط برای طبقه اول در نظر گرفته‌شده و چنانچه وراث شامل طبقه دوم و سوم باشند، نرخ‌های مذکور در این ماده به ترتیب دو و چهار برابر خواهند شد.
وظایف و مسئولیت‌های اشخاص ثالث در قبال وراث
اشخاص زیر مجاز نیستند قبل از اخذ گواهی پرداخت مالیات بر ارث، اموال و دارایی‌های متوفی را به وراث یا موصی له تسلیم کنند و یا به نام آنها ثبت و یا معاملاتی راجع به اموال و دارایی‌های مزبور انجام دهند:
۱- بانک‌ها و سایر مؤسسات مالی و اعتباری، شرکت‌ها، مؤسسات، نهادهای عمومی غیردولتی و سایر اشخاص حقوقی دولتی و غیردولتی که وجوه نقد و یا سفته یا جواهر یا هر نوع مال دیگر از متوفی نزد خود دارند.
۲- ادارات ثبت‌اسناد و املاک موقعی که مال غیرمنقول را به اسم وراث یا موصی‌له ثبت می‌نمایند.
۳- دفاتر اسناد رسمی موقعی که می‌خواهند تقسیم‌نامه یا هر نوع معامله وراث راجع به اموال و دارایی‌های متوفی را ثبت نمایند.
۴- شرکت‌هایی که متوفی در آنها مالک سهام یا سهم الشرکه می‌باشد.
۵- شرکت‌های کارگزاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سایر نهادهای مالی
۶- صندوق‌های دادگستری و صندوق‌های ادارات ثبت‌اسناد و املاک کشور