دانستنی‌های مالیاتی (قسمت هفدهم): ترتیبات اجرایی فهرست معاملات
(برگرفته از تبصره(3) ماده(169) قانون مالیات های مستقیم)
به گزارش رسانه مالیاتی، در عصر حاضر سازمانها و موسسات اعم از دولتی و غیر دولتی برای تحقق اهداف خویش می کوشند به انحای گوناگون رضایت هر چه بیشتر شهروندان را فراهم نمایند. در این میان سازمان امور مالیاتی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و برای رضایت مندی هر چه بیشتر مودیان از هیچ کوششی دریغ ننموده و با بهره گیری از روشها و وسایل گوناگون و نیز گماردن نیروهای ماهر و کارآزموده در بخشهای اجرائی همواره تلاش داشته است به تعیین و تشخیص دقیق درآمد مشمول مالیات فعالان اقتصادی همت گمارد. گفتنی است معمولا برای تعیین درآمد مشمول مالیات مودیان، اطلاعات مالی و قراردادهای فی ما بین آنان از اهمیت فراوانی برخوردار بوده بطوریکه در برخی از مواد قانون مالیاتهای مستقیم موکدا به این موضوع اشاره شده است.
همانطور که اشاره شد مأموران مالیاتی که در تعیین درآمد مشمول مالیات مودیان دخالت دارند باید علاوه بر آنکه از دانش و مهارت کافی در امور حسابداری و حسابرسی برخوردار می باشند به اطلاعات مالی شامل دفاتر قانونی، صورتحسابها، فاکتورها و ... نیز دسترسی داشته باشند.
بدیهی است داشتن چنین مدارکی از سوی مودیان و ارائه آنها به مأموران مالیاتی در تعیین مالیات حقه آنان بسیار موثر بوده، زیرا مأموران رسیدگی کننده به سهولت و بدرستی می توانند درآمد مشمول مالیات مودیان را تعیین نموده و از این حیث اختلافات مالیاتی نیز به حداقل ممکن کاهش یابد. البته این امر به نوبه خود موجب می شود که رضایت مندی مودیان افزایش یافته و در نتیجه وصول مالیات در کوتاهترین زمان ممکن میسر گردد. ضمنا از ابزارهای دیگری که مأموران مالیاتی می توانند بدانها استناد نمایند صورتحسابهای مندرج به شماره اقتصادی مودیان می باشد که قانونگذار الزامات و تکالیف خاصی برای فعالان اقتصادی در نظر گرفته است که در ادامه به منظور آگاهی هرچه بیشتر، آیین نامه اجرایی موضوع تبصره (3) ماده (169) اصلاحی قانون مالیاتها مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد.
نحوه صدور صورتحساب و استفاده از شماره اقتصادی
اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل موضوع قانون مکلف اند برای فروش کالا و عرضه خدمات خود صورتحساب صادر و شماره اقتصادی خود و خریدار را بر روی صورتحساب ها، قراردادها و سایر اسناد مشابه درج نمایند.
ضمنا گفتنی است چنانچه خریدار کالا، خدمت و یا دارایی مکلف به ثبت‌نام در نظام مالیاتی نباشد و یا ازجمله اشخاص حقیقی مصرف‌کننده نهایی و یا اشخاص حقیقی موضوع ماده 81 قانون (فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبورعسل و پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغان‌داری، احیای مراتع و جنگل‌ها، باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات) باشد، الزامی به درج شماره اقتصادی خریدار در صورتحساب صادره نخواهد بود.
اهم موارد ثبت نام از سوی صاحبان مشاغل
مهمترین نکاتی که صاحبان مشاغل باید در ثبت نام رعایت نمایند عبارتند از:
1)صاحبان مشاغل مکلف به ثبت‌نام، می‌بایست برای هر واحد شغلی یا برای هر محل، جداگانه در نظام مالیاتی ثبت‌نام نمایند.
2)چنانچه صاحبان مشاغل موضوع آیین‌نامه مذکور بر اساس مجوز صادره از طرف مراجع ذی‌صلاح، بیش از یک محل فعالیت برای همان مجوز داشته باشند، برای تمامی این محل‌ها فقط یک ثبت‌نام صورت خواهد گرفت و بنا بر اعلام مودی یکی از این محل‌ها، به‌عنوان محل اصلی فعالیت مشخص و سایر محل‌ها به‌عنوان شعبه منظور خواهد شد. در صورت عدم انتخاب مودی، تعیین محل اصلی فعالیت به تشخیص سازمان خواهد بود.
3)چنانچه صاحبان مشاغل موضوع آیین‌نامه مذکور در یک محل بیش از یک فعالیت شغلی داشته باشند، مکلف به یک ثبت‌نام برای کلیه فعالیت‌های شغلی محل مذکور می‌باشند.
4)در مورد کارگاه‌ها و واحدهای تولیدی که نوع فعالیت آنان ایجاد دفتر یا فروشگاه در یک یا چند محل دیگر را اقتضاء نماید، مودی می‌تواند برای کلیه محل‌های مذکور یک ثبت‌نام به نشانی که به‌عنوان محل اصلی فعالیت اعلام می‌نماید، انجام و یک فقره اظهارنامه برای کلیه درآمدهای حاصل از فعالیت‌های خود تسلیم نماید. در این صورت برای مودی مزبور یک پرونده به نشانی که اعلام می‌نماید، تشکیل می‌شود.
5)مشاغلی که به‌صورت مشارکت مدنی اعم از قهری یا اختیاری اداره می‌شوند، به‌عنوان یک مودی در نظام مالیاتی ثبت‌نام خواهند شد. صاحبان مشاغل مذکور مکلف‌اند در زمان ثبت‌نام، اطلاعات موردنیاز کلیه شرکا و نسبت سهم هر شریک را اعلام نمایند.
6)مشمولین ثبت‌نام مکلف‌اند هرگونه تغییرات ازجمله، انحلال، تعطیلی فعالیت ]دائم یا موقت (تعلیق) [، تغییر نام، تغییر شغل، تغییر نشانی، تبدیل فعالیت انفرادی به مشارکتی و یا بالعکس، تغییر شرکا (اختیاری یا قهری) و یا سایر موارد را حداکثر ظرف مدت دو ماه از تاریخ انجام یا وقوع تغییرات به سازمان اعلام نمایند.
تکالیف فعالان اقتصادی در خصوص ارسال فهرست معاملات
اشخاصی که مشمول ارسال فهرست معاملات می باشند عبارتند از:
الف) کلیه اشخاص حقوقی;
ب) صاحبان مشاغلی که حسب نوع و یا حجم فعالیت جزو گروه اول موضوع ماده 2 آیین‌نامه اجرایی ماده 95 قانون محسوب می‌شوند;
ج) صاحبان مشاغل مشمول اجرای قانون مالیات بر ارزش‌افزوده;
اشخاص مشمول آیین‌نامه مذکور مکلف‌اند فهرست معاملات خود را مطابق اقلام اطلاعاتی مندرج در سامانه معاملات تهیه و ارسال نمایند. فهرست معاملات حداکثر در مقاطع سه‌ماهه (فصلی) تهیه و تا یک ماه و نیم پس از پایان هر فصل به‌صورت الکترونیکی از طریق درگاه اینترنتی سازمان برای سامانه معاملات ارسال و یا به‌صورت لوح فشرده در قالب اطلاعات درخواستی سازمان به اداره امور مالیاتی ارائه شود. چنانچه انتهای سال مالی اشخاص حقوقی در خلال یکی از فصول سال شمسی باشد، این اشخاص مکلف‌اند برای آن فصل دو فهرست معامله تنظیم و ارسال نمایند. به‌نحوی‌که از ابتدای فصل تا پایان سال مالی خود یک فهرست معامله و همچنین از ابتدای سال مالی تا پایان آن فصل نیز یک فهرست معاملات دیگر ارسال نمایند.
سازمان می‌تواند تمام یا برخی از اشخاص مشمول را مکلف نمایند که فهرست معاملات خود را به تفکیک هر صورتحساب، از طریق درگاه اینترنتی سازمان برای سامانه معاملات ارسال نمایند.
چنانچه معاملات انجام‌شده به‌صورت ارزی صورت پذیرفته باشد، باید مبالغ ارزی، نوع ارز، نرخ برابری ارز (نرخ ارز مورد معامله) و معادل ریالی معامله انجام‌شده در صورتحسابها و اسناد درآمدی صادره و همچنین در فهرست معاملات ارسالی، قید شود.
سازمان می‌تواند حسب ضرورت جهت تسهیل در ارسال فهرست معاملات و مطابق با ماهیت اطلاعات، با موافقت وزیر امور اقتصادی و دارایی بازه زمانی دریافت اطلاعات را افزایش و یا روش دریافت اطلاعات را تغییر دهد.
لازم به ذکر است طی بخشنامه اصلاحی، مهلت ارسال اطلاعات معاملات فصل پاییز سال 1395 تا پایان فروردین سال 1396 تمدید شده است.
همچنین ارسال اطلاعات واردات و صادرات کالا و خدمات می‌باید با درج شماره کوتاژ اظهارنامه گمرکی و کد گمرک ترخیص کننده و شماره اختصاصی اشخاص خارجی حسب مورد صورت پذیرد.
موارد عدم شمول ارسال فهرست معاملات
موارد ذیل مشمول ارسال فهرست معاملات نمی گردند:
1) خریدوفروش و سود و کارمزد اوراق بهادار;
2) خریدوفروش سهام و سهم الشرکه و حق تقدم سهام یا سهم الشرکه;
3) سود و کارمزد و جریمه‌های بانک‌ها، صندوق تعاون، صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی، موسسات اعتباری غیر بانکی مجاز و صندوق‌های قرض‌الحسنه;
4) سود سهام و سهم الشرکه;
5) حـق عـضویت اعضاء مجامع حرفه‌ای، احزاب و انجـمن‌ها و تشکل‌های غـیردولتی دارای مـجوز از مـراجـع ذی‌صلاح;
6) کمک‌ها، جوایز و هدایای بلاعوض;
7) مبالغی که تحت عناوین جریمه یا خسارت، انواع عوارض و مالیات (به‌استثناء مالیات و عوارض قانون مالیات بر ارزش‌افزوده) حق ثبت، حق تمبر، حقوق گمرکی و موارد مشابه، به دستگاه‌های اجرائی پرداخت می‌گردد;
8) حقوق و دستمزد پرداختی موضوع فصل سوم از باب سوم قانون مالیاتهای مستقیم;
9) وجوه پرداختی بابت حق نگهداری (شارژ) ساختمان محل فعالیت و آبونمان‌های پرداختی.
شایان گفتن است در هر صورتحساب خرید از اشخاص حقیقی تا میزان 5% مبلغ حدنصاب معاملات کوچک موضوع تبصره یک ماده (3) قانون برگزاری مناقصات، الزامی به درج شماره اقتصادی فروشنده در فهرست خرید نمی‌باشد. خریداران، اطلاعات خریدهای مذکور را در فهرست معاملات خرید با عنوان «معاملات کمتر از 5% حدنصاب» درج و ارسال نمایند.
همچنین فرآیند ارسال و دریافت اطلاعات معاملاتی که محرمانه می‌باشد، متناسب با وضعیت ارسال‌کننده و ماهیت اطلاعات، با هماهنگی دستگاه اجرایی ذی‌ربط و موافقت سازمان تعیین خواهد شد.
موارد ابطال شماره اقتصادی
در موارد ذیل شماره اقتصادی باطل می‌گردد:
1) فوت اشخاص حقیقی;
2) اعلام اشخاص حقیقی مبنی بر خاتمه فعالیت اقتصادی;
3) انحلال اشخاص حقوقی ثبت‌شده پس از اتمام عملیات تصفیه و اعلام ختم تصفیه و سایر اشخاص حقوقی پس از لغو مجوز فعالیت;
4) صدور حکم مراجع قضایی مبنی بر ابطال شماره اقتصادی.
عدم انجام تکالیف مقرر در آئین‌نامه مذکور و دستورالعمل‌های مرتبط مشمول جرائم مقرر در قانون می‌باشد. این حکم مانع اجرای دیگر قوانین موضوعه نخواهد بود.
جرائم
عدم انجام هر یک از تکالیف مقرر در ماده 169 قانون مشمول جریمه‌های مقرر در ماده مذکور به شرح زیر می‌باشد. جرائم مذکور با رعایت مهلت مقرر در ماده (157) قانون قابل مطالبه خواهد بود.
ردیف شرح تخلف نرخ جریمه مأخذ محاسبه جریمه
1 عدم صدور صورتحساب فروش کالا یا ارائه خدمت 2% مبلغ مورد معامله
2 عدم درج شماره اقتصادی خود 2% مبلغ مورد معامله
3 عدم درج شماره اقتصادی طرف معامله 2% مبلغ مورد معامله
4 استفاده از شماره اقتصادی خود برای معاملات دیگران 2% مبلغ مورد معامله
5 استفاده از شماره اقتصادی دیگران برای معاملات خود 2% مبلغ مورد معامله
6 عدم ارائه فهرست معاملات انجام‌شده به سازمان طبق روش‌های تعیین‌شده 1% مبلغ معاملاتی که فهرست آنها ارائه نشده است
در صورت انجام تخلفات موضوع ردیف‌های یک الی سه جدول فوق الذکردر هر معامله، جریمه قابل‌محاسبه و مطالبه حداکثر معادل 2% مبلغ همان معامله خواهد بود.
در خاتمه امید است مطالب مطرح شده بتواند در حسن انجام وظایف و تکالیف فعالان اقتصادی موثر و مفید واقع گردد.