مالیات برارزش افزوده را بهتر بشناسیم
(بخش دوم-روش های محاسبه در جهان و ایران)
روشهای محاسبه مالیات برارزش افزوده در جهان
روش تجمیعی مستقیم
در این روش نرخ مالیاتی را در مجموع عوامل ارزش افزوده یک فعال اقتصادی، ضرب نموده تا میزان مالیات بر ارزش افزوده مشخص گردد. این روش، به دلیل مشکل بودن محاسبه جداگانه هر یک از عوامل،(دستمزد، بهره، اجاره، سود و استهلاک) برای بنگاه، مورد استفاده هیچ یک از نظام های مالیات بر ارزش افزوده دنیا، نمی باشد.
(استهلاک+سود+اجاره+بهره+دستمزد) VAT = t
t نرخ مالیات برارزش افزوده می باشد.
روش تجمیعی غیرمستقیم
دراین روش نرخ مالیاتی، جداگانه در تک تک عوامل ارزش افزوده ضرب شده و سپس حاصل تمامی این ارقام با یکدیگر جمع می شوند و میزان مالیات برارزش افزوده رامشخص می نمایند. این روش نیز مانند روش تجمیعی مستقیم چندان مورد استفاده قرار نمی گیرد.
(استهلاک)t+(سود)t+(اجاره)t+(بهره)t+(دستمزد)t=VAT
روش تفریقی مستقیم
در این روش نرخ مالیاتی در تفاضل بین میزان فروش و خرید یک بنگاه ضرب شده و میزان مالیات برارزش افزوده قابل پرداخت را مشخص می نماید.
(خرید-فروش)t=VAT
روش تفریقی غیر مستقیم
در این روش نرخ مالیاتی در هر یک از مقادیر فروش و خرید ضرب شده و حاصل ضرب آنها از یکدیگر کسر می گردد.
(خرید)t-(فروش)t=VAT
با توجه به محاسبه مالیات برارزش افزوده از هرچهار روش تفریقی و تجمیعی مستقیم و غیر مستقیم، به این نتیجه می توان رسید که در هر چهار حالت یک جواب برای میزان مالیات برارزش افزوده به دست می آید. لیکن به دلیل اینکه روش تفریقی غیرمستقیم امکان مستندسازی فعالیت ها دراقتصاد فراهم می نماید معمولا در کشورهایی که به اقتصاد زیرزمینی مبتلا هستند به منظور مقابله با آن از این روش استفاده می گردد.
روش محاسبه مالیات برارزش افزوده در ایران
روش تفریقی غیر مستقیم(روش صورتحساب)
روش تفریقی غیرمستقیم، در ادبیات مالیات برارزش افزوده، معروف به روش صورتحساب است. یعنی اینکه، در این روش هر بنگاه :
1-در هنگام خرید نهادهای مشمول مالیات: علاوه بر بهای مواد اولیه، حاصل ضرب نرخ مالیات برارزش افزوده در بهای کالای خریداری شده را به فروشنده می پردازد. (اعتبار مالیاتی)
2-در هنگام فروش: علاوه بر بهای محصول مشمول مالیات، حاصلضرب نرخ مالیات برارزش افزوده در بهای کالای فروخته شده را از خریدار اخذ می کند.
3-در پایان هردوره مالیاتی: (دوره مالیاتی مالیات برارزش افزوده) فروشنده مابه التفاوت مالیات برارزش افزوده را به صورت دوره ای (مثلا سه ماه یک بار) به سازمان امور مالیاتی می پردازد.
در این روش مالیات برارزش افزوده پرداختنی روی خرید، به عنوان اعتبار مالیاتی برای بنگاه محسوب می شود.
مکانیزم اعتبار مربوط به مالیات برارزش افزوده چنین است که از مالیات دریافتی بابت فروش کالاو خدمات می توان مالیات برارزش افزوده پرداختی جهت خرید یا وارد کردن مواد و لوازم مربوط به فعالیت اقتصادی را کسر نمود. به این ترتیب عملا شخصی که مشمول مالیات برارزش افزوده است می تواند در اظهارنامه مالیاتی مرتبط اعتباری(کسوری) را منظور دارد. مالیات برارزش افزوده پرداختی بابت خریدها قابل احتساب به عنوان اعتبار مالیاتی است، ضمنا اعتبار اقلام کالاهای مفقود شده یا منهدم شده یا به زیان فروخته شده در صورت احراز قابل اعمال خواهد بود.
به عنوان مثال:یک تولید کننده بخاری مکلف است برروی تمامی نهاده ها و عوامل تولید بکار رفته در تولید بخاری به عنوان ورودی ها به نرخ تعیین شده مالیات برارزش افزوده را پرداخت نماید و سپس در زمان خروجی که عرضه بخاری می باشد مکلف است به نرخ مالیات برارزش افزوده از مأخذ فروش بخاری مالیات برارزش افزوده را وصول نماید و سپس پس از کسر مالیات برارزش افزوده پرداختی (اعتبار مالیاتی) مابه التفاوت را در قالب دوره های سه ماهه و طی اظهارنامه تسلیمی ابراز و به حساب های اعلامی از سوی سازمان امور مالیاتی کشور واریز نماید و در صورت اضافه پرداختی تقاضای استرداد یا تهاتر نماید.
اصل مبداء و مقصد
در نظام مالیات برارزش افزوده می توان مالیات برارزش افزوده را تحت دو اصل مبداء و مقصد اجرا کرد.
در اصل مبداء، مالیات برارزش افزوده، برروی کلیه کالاها و خدماتی که در داخل یک کشور تولید می شود، اعمال می گردد.
در اصل مقصد، مالیات برارزش افزوده برروی کلیه کالا و خدماتی که در داخل یک کشور مصرف می شود، اعمال می گردد.
نکته مهم در این مبحث، نحوه برخورد این مالیات با مقوله های صادرات و واردات می باشد. به این معنا که در اصل مقصد صادرات از شمول نظام مالیات برارزش افزوده معاف است. زیرا مطابق با این اصل، مالیات برارزش افزوده بر کلیه کالاها و خدماتی وضع می شود که در داخل کشور به مصرف می رسد، این در حالی است که کالا ها و خدمات صادر شده، در کشوری دیگر(یا کشورمقصد) مصرف خواهد شد.
بنابراین بر طبق اصل مقصد، صادرات شمول مالیات برارزش افزوده نخواهد بود، ولی واردات به دلیل اینکه در داخل کشور مصرف می شود، شمول این مالیات می گردد. اما در خصوص اصل مبداء، دقیقا برعکس اصل مقصد، واردات معاف و صادرات مشمول است.
براساس اصل مبداء: صادرات مشمول مالیات
واردات معاف از مالیات
براساس اصل مقصد: صادرات معاف از مالیات و اعمال نرخ صفر مطابق ماده 13 قانون مالیات برارزش افزوده
واردات مشمول مالیات
بنابراین به منظور تشویق صادرات از اصل مقصد استفاده می شود. لذا بهترین گزینه جهت اجرای نظام مالیات برارزش افزوده، استفاده از نوع مصرف براساس اصل مقصد است که منجر به بهبود تراز تجاری کشور می گردد.
در صورتی که بنگاه اقتصادی اقدام به صادرات کالاها یا خدمات تولیدی خود نماید، می تواند با ارائه اسناد مثبته (صورت حساب های خرید و اسناد و مدارک صادرات) مالیات برارزش افزوده پرداختی برروی خرید خود را از سازمان امور مالیاتی استرداد کند. در حقیقت این همان مفهوم صفر می باشد که مطابق آن بنگاه بابت محصولات تولیدی صادراتی خود مالیات برارزش افزوده ای دریافت نخواهد کرد، بنابراین میزان کل مالیات های پرداختی مودی برروی خرید، بیشتر از مالیات های دریافتی برروی فروش خواهد بود و حاصل این معادله، عددی منفی خواهد بود که به معنای اضافه پرداختی می باشد.
برای مثال شرکت خودروساز اقدام به صادرات 100 دستگاه از تولیدات خود به کشور عراق می نماید و با توجه به اینکه صادرات در نظام مالیات برارزش افزوده، مشمول مالیات نمی باشد، بنابراین خودروهای مذکور مالیات و عوارض ارزش افزوده ای دریافت نمی نماید. سپس میزان مالیات برارزش افزوده پرداختی برروی عوامل تولید و به عنوان اعتبار مالیاتی مودی محسوب می شود، بنابراین مودی می تواند در خصوص این مازاد اعتبار درخواست استرداد نماید، یعنی از سازمان امور مالیاتی بخواهد مبلغ مازاد را به وی مسترد و یا اینکه این مازاد اعتبار را به عنوان طلب خود، به دوره های مالیاتی بعدی موکول نماید.